Zalanie lokalu przez sąsiada - jakie roszczenia przysługują najemcy zalanego lokalu?

Problematyka odpowiedzialności za szkody wyrządzone zalaniem lokalu przez wiele lat stanowiła źródło poważnych rozbieżności w procesie stosowania prawa. Główną osią sporu była okoliczność, czy osoba zajmująca lokal, z którego nastąpił wyciek wody do lokalu sąsiedniego powinna odpowiadać za powstałe w ten sposób szkody na zasadzie winy, czy też na zasadzie ryzyka. Zaakceptowanie stanowiska, że osoba zajmująca lokal, z którego nastąpił wyciek powinna odpowiadać na zasadzie ryzyka oznaczałoby, że poszkodowany  w celu uzyskania od takiej osoby odszkodowania za zalanie lokalu nie musiałby dowodzić przed sądem winy tej osoby w spowodowaniu wycieku wody skutkującego zalaniem, co znacznie ułatwiałoby poszkodowanemu dochodzenie jego roszczeń o naprawienie szkody. Niestety dla poszkodowanych, Sąd Najwyższy podjął w dniu 18 lipca 2012 roku uchwałę, w której stwierdził, że za szkodę wyrządzoną wylaniem wody w budynku z lokalu do innego lokalu, osoba zajmująca lokal, w którym zlokalizowane było źródło wycieku nie odpowiada na zasadzie ryzyka, lecz na zasadzie winy (http://www.sn.pl/orzecznictwo/SitePages/Najnowsze_orzeczenia.aspx?ItemID=226&ListName=Zagadnienia_prawne&Rok=2012).

Zaprezentowana powyżej  uchwała Sądu Najwyższego oznacza zatem, że dla stwierdzenia odpowiedzialności za szkodę spowodowaną zalaniem lokalu niezbędne jest udowodnienie przez poszkodowanego, że osoba zajmująca lokal, w którym nastąpił wyciek wody, poprzez swoje niewłaściwe zachowanie polegające czy to na zaniechaniu dokonywania bieżących przeglądów i konserwacji odcinków poziomych instalacji wodnej w lokalu, czy na nieprawidłowym użytkowaniu urządzeń domowych takich jak pralki czy brodziki, doprowadziła tym samym do wycieku wody skutkującego zalaniem cudzego lokalu.

Stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane we wspomnianej uchwale z dnia 18 lipca 2012 roku, wpływa zarazem negatywnie na sytuację najemców zalanych lokali, zwłaszcza tych najemców, którzy związani są długoterminowymi umowami najmu. W przypadku bowiem uchylania się przez sprawcę zalania lokalu od obowiązku naprawienia wynikłych stąd szkód, właściciel zalanego lokalu oddanego w najem mając na uwadze trudności dowodowe w ewentualnym procesie o zwrot kosztów usunięcia skutków spowodowanych zalaniem jego lokalu oraz będąc świadomym związania najemcy  długoterminową umową najmu, często nie jest zainteresowany dokonaniem remontu zalanego lokalu, starając się przerzucić swoje obowiązki w tym zakresie na najemcę. Jakie więc roszczenia przysługują najemcy zalanego lokalu w omawianej sytuacji ?

Roszczenie o zwrot kosztów napraw poniesionych przez najemcę lokalu w związku z jego zalaniem

Zgodnie z art. 662 § 1 Kodeksu cywilnego wynajmujący powinien wydać rzecz najemcy w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać ją w takim stanie przez czas trwania najmu. W przypadku zalania lokalu oddanego w najem, uszkodzenia w lokalu spowodowane zalaniem są zazwyczaj na tyle znaczne, że uniemożliwiają lub co najmniej poważnie utrudniają prawidłowe korzystanie z lokalu przez jego najemcę. Jeżeli w takiej sytuacji wynajmujący uchyla się od obowiązku zlecenia na swój koszt firmie remontowej prac mających na celu usunięcie skutków zalania, to najemca może obrać jedną z następujących strategii działania:

1. na podstawie art. 663 wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin na przeprowadzenie remontu, a po bezskutecznym upływie  wyznaczonego terminu samemu dokonać niezbędnych napraw na koszt wynajmującego, po czym najemca będzie uprawniony do dochodzenia od wynajmującego zwrotu poniesionych kosztów napraw;
2. dokonać niezbędnych napraw bez uprzedniego wyznaczania terminu na ich dokonanie przez wynajmującego, po czym najemca będzie uprawniony do dochodzenia zwrotu poniesionych wydatków od wynajmującego na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia;
3. wystąpić do sądu z pozwem o nakazanie wynajmującemu usunięcia skutków zalania lokalu. 

Pierwsza z wymienionych powyżej strategii działania znajduje najszersze zastosowanie w praktyce. Zgodnie z art. 663  Kodeksu cywilnego, jeżeli w czasie trwania najmu rzecz wymaga napraw, które obciążają wynajmującego, a bez których rzecz nie jest przydatna do umówionego użytku, najemca może wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni termin do wykonania napraw. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu najemca może dokonać koniecznych napraw na koszt wynajmującego. Uprawnienie najemcy do wystąpienia przeciwko wynajmującemu z roszczeniem o zwrot poniesionych kosztów napraw uwarunkowane jest zatem uprzednim wyznaczeniem wynajmującemu odpowiedniego terminu do wykonania napraw oraz wykazaniem przez najemcę, że wykonane przez niego naprawy należały do obowiązków wynajmującego.

O tym, jakie rodzaje  napraw przedmiotu najmu  obciążają wynajmującego, a jakie najemcę, decydują właściwe przepisy kodeksu cywilnego oraz postanowienia danej umowy najmu, jak również w odniesieniu do lokali mieszkalnych przepisy ustawy z dnia 21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Zasadnicze znaczenie w tym względzie ma już wcześniej przywołany art. 662 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że wynajmujący zobowiązany jest do utrzymywania przedmiotu najmu w stanie przydatnym do umówionego użytku przez cały czas trwania najmu.  Zgodnie zaś z art. 662 § 2 Kodeksu cywilnego, najemcę obciążają tylko drobne nakłady połączone ze zwykłym używaniem przedmiotu najmu. Wszelkie zatem naprawy, które są niezbędne do przywrócenia przedmiotowi najmu stanu jego przydatności do umówionego użytku lub nie są związane tylko ze zwykłym używaniem przedmiotu najmu  należy zakwalifikować jako naprawy obciążające wynajmującego, pod warunkiem,  że zobowiązanie wynajmującego do utrzymywania przedmiotu najmu w stanie przydatnym do umówionego użytku nie zostało wyłączone zgodną wolą stron danej umowy najmu w treści samej umowy. Przepisy art. 662 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego spełniają istotną funkcję zabezpieczającą interesy najemców lokali przy ustalaniu zakresu napraw mających na celu usunięcie skutków zalania lokalu, do których wykonania zobowiązany jest wynajmujący lokal. Zgodnie z treścią art. 681 Kodeksu cywilnego oraz art. 6b ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, malowanie oraz dokonywanie napraw uszkodzeń tynków ścian i sufitów, a więc zazwyczaj typowych napraw dokonywanych w związku z zalaniem lokalu, nie obciąża wynajmującego lokal, lecz  najemcę tego lokalu. Zestawiając jednak treść tych przepisów z treścią art. 662 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego można wyinterpretować normę prawną, że malowanie i dokonywanie napraw uszkodzeń tynków ścian i sufitów tylko wtedy obciąża najemcę lokalu, gdy wspomniane czynności nie wiążą się koniecznością przywrócenia lokalu do umówionego użytku oraz gdy są one wykonywane w celu usunięcia uszkodzeń zaistniałych w lokalu w wyniku jego bieżącej eksploatacji, a nie uszkodzeń spowodowanych zdarzeniami nadzwyczajnymi. Uszkodzenia zaistniałe w lokalu w wyniku jego zalania są zwykle na tyle znaczne, że uniemożliwiają prawidłowe użytkowanie lokalu. Jednocześnie zalanie lokalu należy zakwalifikować jako zdarzenie nadzwyczajne, które nie występuje w normalnym toku eksploatacji danego lokalu.  Można zatem sformułować tezę, że niemal w każdym przypadku zalania lokalu malowanie oraz naprawa uszkodzeń tynków ścian i sufitów w związku z tym zalaniem będzie obciążać wynajmującego.

Zgodnie z tym co zostało już wcześniej powiedziane, warunkiem wystąpienia przez najemcę na podstawie art. 663 Kodeksu cywilnego z roszczeniem o zwrot poniesionych kosztów napraw jest uprzednie wyznaczenie wynajmującemu odpowiedniego terminu do wykonania napraw. W sytuacji, gdy dany najemca dokonał napraw bez wyznaczenia wynajmującemu wspomnianego terminu, podstawę prawną  dochodzonych przez niego roszczeń o zwrot poniesionych kosztów napraw mogą stanowić tylko i wyłącznie przepisy Kodeksu cywilnego o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Skuteczne dochodzenie wówczas roszczeń przez najemcę może okazać się jednak znacznie trudniejsze, gdyż poza koniecznością wykazania, że dokonane przez najemcę naprawy obciążały wynajmującego, niezbędne jest też udowodnienie, że najemca wykonując naprawy działał zgodnie z wolą wynajmującego.

W sytuacji, gdy najemca nie dysponuje środkami finansowymi na tymczasowe pokrycie kosztów napraw niezbędnych do usunięcia skutków zalania najmowanego lokalu, jedynym dostępnym sposobem na wyegzekwowanie zobowiązania wynajmującego do wykonania napraw w lokalu będzie wniesienie przez najemcę powództwa do sądu o nakazanie wynajmującemu wykonania przedmiotowego zobowiązania. Po  uprawomocnieniu się  wyroku uwzględniającego powództwo najemcy i nadaniu temu wyrokowi klauzuli wykonalności, najemca będzie uprawniony do wszczęcia egzekucji oraz złożenia na podstawie art. 1049 Kodeksu postępowania cywilnego wniosku do sądu o przyznanie mu od wynajmującego sumy pieniężnej potrzebnej do sfinansowania niezbędnych napraw w lokalu.

Roszczenie najemcy lokalu użytkowego o naprawienie szkody

W przypadku zalania lokalu użytkowego oddanego w najem, najemca tegoż lokalu może zostać zmuszony do zaprzestania prowadzenia w nim swojej działalności gospodarczej aż do momentu usunięcia skutków zalania. W związku z tym najemca może ponieść realną szkodę w postaci albo  utraty spodziewanych dochodów z prowadzonej działalności albo w postaci poniesionych kosztów najmu lokalu zastępczego. Dla możności dochodzenia przez najemcę naprawienia szkody w podanym powyżej zakresie niezbędne jest wykazanie przez niego zaistnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zalaniem lokalu, a niemożnością prowadzenia działalności w zalanym lokalu. Innymi słowy, najemca musi wykazać, że dopóki uszkodzenia lokalu spowodowane jego zalaniem nie zostaną naprawione, dopóty uniemożliwiają one najemcy prowadzenie w zalanym lokalu działalności gospodarczej. W przypadku dochodzenia przez najemcę naprawienia szkody w postaci utraconych dochodów, najemca  musi ponadto dowieść, że z dużym stopniem prawdopodobieństwa  uzyskałby te dochody, gdyby tylko nie był zmuszony  zawiesić prowadzenia działalności w zalanym lokalu.


Istotną kwestią jest również ustalenie podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody - czy powinien być nim wynajmujący, czy też sąsiad winny zalania cudzego lokalu ? Wydaje się, że w pierwszej kolejności najemca powinien skierować swoje roszczenia do sprawcy zalania lokalu. Jednak sprawca zalania lokalu poniósłby odpowiedzialność deliktową za wyrządzoną najemcy szkodę tylko wtedy,  gdyby najemca udowodnił mu winę w spowodowaniu zalania lokalu. Z kolei wynajmujący mógłby zostać pociągnięty przez najemcę do odpowiedzialności na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Wynajmujący  jako zobowiązany do utrzymywania przedmiotu najmu w stanie przydatnym do umówionego użytku przez czas trwania najmu, odpowiadałby wobec najemcy, gdyby można było mu przypisać zawinienie w niewykonaniu przedmiotowego zobowiązania. W przypadku zalania wynajmowanego lokalu przez sąsiada, o zawinieniu wynajmującego w niewykonaniu zobowiązania do utrzymywania przedmiotu najmu w stanie przydatnym do umówionego użytku możemy dopiero jednak mówić od chwili bezskutecznego upływu terminu potrzebnego do wykonania przez wynajmującego napraw mających na celu usunięcie skutków zalania. Tym samym, najemca występując przeciwko wynajmującemu z roszczeniem o naprawienie szkody, mógłby dochodzić od wynajmującego kwoty odpowiadającej równowartości utraconych przez siebie dochodów lub poniesionych kosztów najmu lokalu zastępczego jedynie za okres następujący po bezskutecznym upływie terminu potrzebnego wynajmującemu do usunięcia skutków zalania lokalu.

 

 

 

 

 

Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego na przykładzie stowarzyszenia

Kwiecień  to gorący okres w urzędach skarbowych - to miesiąc, w  którym większość z Nas składa swoje roczne zeznania podatkowe. To również czas, w którym do drzwi kancelarii adwokackich w całym kraju pukają przedstawiciele rozmaitych organizacji społecznych, którzy pod wpływem wszechobecnego natłoku próśb od organizacji pożytku publicznego o przekazanie 1% podatku dochodowego,  w końcu decydują się podjąć starania o uzyskanie statusu OPP także dla swoich własnych organizacji. Niektórzy z nich pozostają jednak w błędnym mniemaniu, że uzyskanie przez ich organizacje statusu OPP jeszcze w miesiącu kwietniu bieżącego roku, pozwoli im ubiegać się o miano beneficjentów 1% podatku także od dochodów osiągniętych przez podatników w minionym roku podatkowym. Z treści art.27a ust.1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wynika jednoznacznie, że 1% podatku z zeznań podatkowych składanych za dany rok podatkowy może zostać przekazany tylko na rzecz tych organizacji, które miały status OPP na dzień 30 listopada danego roku podatkowego. Tym samym, 1% podatku od dochodów osób fizycznych osiągniętych w 2015 roku można przekazywać jedynie na rzecz tych organizacji, które uzyskały status OPP najpóźniej w dniu 30 listopada 2015 roku.

Niewątpliwie, możliwość ubiegania się o 1% podatku od dochodów osób fizycznych jest głównym argumentem, dla którego organizacje społeczne wnioskują o przyznanie statusu OPP. Niemniej jednak, organizacje pożytku publicznego korzystają jeszcze z wielu innych przywilejów, które dodatkowo uatrakcyjniają perspektywę uzyskania wspomnianego statusu.

Jak zatem uzyskać status OPP?

W celu uproszczenia moich wywodów postaram się opisać procedurę uzyskiwania statusu OPP na przykładzie wybranej organizacji społecznej, jaką jest stowarzyszenie zakładane na podstawie przepisów ustawy Prawo o stowarzyszeniach. W ramach procedury ubiegania się przez stowarzyszenie o nadanie statusu organizacji pożytku publicznego możemy wyróżnić 2 etapy:

• etap pierwszy: dostosowanie treści statutu stowarzyszenia do wymagań stawianych organizacjom pożytku publicznego przez przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,

• etap drugi:  prawidłowe wypełnienie i  złożenie w sądzie rejestrowym formularza wniosku o wpisanie w KRS statusu organizacji pożytku publicznego, formularza KRS-W-OPP oraz pozostałej niezbędnej dokumentacji.

Zmiana statutu stowarzyszenia  należy do kompetencji walnego zebrania członków stowarzyszenia. W celu dokonania zmian statutu niezbędne jest zatem zwołanie walnego zebrania członków w trybie i na zasadach określonych w treści statutu. Zazwyczaj postanowienia statutów stowarzyszeń przewidują, że walne zebranie członków jest zwoływane przez zarząd stowarzyszenia. Statut danego stowarzyszenia określa także jaką większością głosów walne zebranie członków podejmuje uchwałę w sprawie zmiany statutu oraz zawiera postanowienia wskazujące kworum wymagane do podjęcia wspomnianej uchwały. 

Punktem wyjścia w ramach prac nad projektowaniem zmian statutu stowarzyszenia jest dokonanie oceny, czy sformułowane w treści statutu cele działania stowarzyszenia spełniają przesłanki działalności pożytku publicznego, które zostały określone w art. 3 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Do przesłanek tych należą:

1. prowadzenie przez daną organizację działalności społecznie użytecznej,
2. posiadanie przez daną organizację przymiotu organizacji pozarządowej,
3. działanie w sferze zadań publicznych.

Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie zawierają definicji pojęcia "działalności społecznie użytecznej". Wydaje się więc, że pojęcie "działalności społecznie użytecznej" należy interpretować w kontekście sfery zadań publicznych określonych w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, czyli działalności przynoszącej wymierne korzyści w sferze tak określonych zadań. Analizując zatem zdefiniowane w statucie cele działania danego stowarzyszenia, należy  zastanowić się, czy wspomniane cele mieszczą się w zakresie pojęcia "działalności społecznie użytecznej"oraz czy należą one do sfery zadań publicznych określonych w art. 4 ust.1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Kolejnym krokiem na etapie dostosowywania treści statutu stowarzyszenia do wymagań stawianych organizacjom pożytku publicznego przez przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest ustalenie, czy określony w statucie zakres podmiotowy działania danego stowarzyszenia odpowiada zdefiniowanemu ustawowo zakresowi podmiotowemu działania organizacji pożytku publicznego. Zgodnie bowiem z treścią art. 20 ust. 1 pkt 1) ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, organizacją pożytku publicznego może być tylko taka organizacja, która prowadzi działalność na rzecz ogółu społeczności, lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem, że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa.

Po dostosowaniu określonych w statucie celów oraz zakresu podmiotowego działania stowarzyszenia do wymagań ustawy, należy uwzględnić w treści statutu zakazy, o których mowa w art. 20 ust.1 pkt 6) ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wspomniane zakazy odnoszą się m.in. do następujących kwestii:

• udzielania pożyczek przez stowarzyszenie jego członkom, członkom jego organów lub pracownikom stowarzyszenia oraz osobom bliskim wcześniej wymienionych podmiotów,
• przekazywania majątku stowarzyszenia na rzecz jego członków, członków jego organów lub pracowników stowarzyszenia oraz osób bliskich wcześniej wymienionych podmiotów, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich,
• wykorzystywania majątku stowarzyszenia na rzecz jego członków, członków jego organów lub pracowników oraz osób bliskich wcześniej wymienionych podmiotów, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich,
• zakupu towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie stowarzyszenia, członkowie jego organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe.

W statucie stowarzyszenia ubiegającego się o uzyskanie statusu OPP należy także wyraźnie określić, w jakim zakresie działalność stowarzyszenia jest prowadzona nieodpłatnie, a w jakim odpłatnie. 

 

Po podjęciu przez walne zebranie członków uchwały w przedmiocie zmiany statutu stowarzyszenia, należy się upewnić, czy stowarzyszenie dysponuje sprawozdaniami ze swojej działalności oraz sprawozdaniami finansowymi za co najmniej ostatnie dwa lata swojej działalności. Dokumentami, które należy bowiem załączyć do wniosku o przyznanie statusu OPP składanego w sądzie rejestrowym są właśnie m.in. sprawozdania merytoryczne z działalności stowarzyszenia oraz sprawozdania finansowe dokumentujące spełnienie wymagań stawianych organizacjom ubiegającym się o przyznanie statusu OPP przez przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Kolejnym krokiem jest zebranie od wszystkich członków zarządu stowarzyszenia oświadczeń o niekaralności za przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego oraz oświadczeń od wszystkich członków komisji rewizyjnej stowarzyszenia o spełnieniu wymagań określonych w art. 20 ust. 1 pkt 4) ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ponadto, członkowie zarządu stowarzyszenia zobowiązani są złożyć oświadczenie, że cały dochód stowarzyszenia jest przeznaczany na działalność pożytku publicznego.

Po zebraniu wyżej wymienionych oświadczeń od członków organów stowarzyszenia, można przystąpić do etapu wypełnienia i złożenia w sądzie rejestrowym formularza wniosku o wpisanie w KRS statusu organizacji pożytku publicznego, formularza KRS-W-OPP oraz pozostałej dokumentacji. Dla stowarzyszenia - a więc organizacji już wpisanej do KRS - właściwym formularzem wniosku będzie formularz KRS Z-20. Do formularza KRS Z-20 należy załączyć formularz KRS-W-OPP, w którego treści musimy dokładnie opisać przedmiot działalności stowarzyszenia zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD). Warto w tym miejscu odnotować, że jednym z najczęściej popełnianych błędów przy wypełnianiu formularza KRS-W-OPP jest opisanie w nim przedmiotu działalności danej organizacji zgodnie z nazewnictwem zaczerpniętym wprost z Polskiej Klasyfikacji Działalności. Tymczasem, prawidłowe wypełnienie formularza KRS-W-OPP wymaga opisania poszczególnych przedmiotów działalności danej organizacji zgodnie z nazewnictwem użytym w statucie tej organizacji dla zdefiniowania celów statutowych jej działania i jedynie przyporządkowaniu  do tak zdefiniowanych przedmiotów działalności organizacji odpowiednich kodów PKD.

Podsumowując dotychczasowe rozważania, stowarzyszenie ubiegające się o nadanie statusu OPP musi złożyć w sądzie rejestrowym następujące dokumenty:

• wypełniony formularz KRS Z-20,
• wypełniony formularz KRS-W-OPP,
• protokół z walnego zebrania członków stowarzyszenia zawierający uchwałę w przedmiocie zmiany statutu stowarzyszenia,
• tekst jednolity statutu,
• oświadczenia członków zarządu stowarzyszenia o niekaralności za przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia publicznego,
• oświadczenie zarządu stowarzyszenia o przeznaczaniu całego dochodu stowarzyszenia na działalność pożytku publicznego,
• oświadczenia członków komisji rewizyjnej stowarzyszenia o spełnieniu wymagań określonych w art. 20 ust. 1 pkt 4) ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
• sprawozdanie merytoryczne z działalności stowarzyszenia  dokumentujące co najmniej ostatnie dwa lata działalności stowarzyszenia,
• sprawozdania finansowe stowarzyszenia za co najmniej ostatnie dwa lata działalności.

Niezależnie od złożenia sprawozdania merytorycznego z działalności stowarzyszenia oraz sprawozdań finansowych, warto w sądzie rejestrowym złożyć również inne dokumenty potwierdzające fakt prowadzenia przez dane stowarzyszenie działalności pożytku publicznego, takie jak np. dyplomy, pisemne podziękowania lub referencje.

Jak zidentyfikować sprawcę zniesławienia popełnionego w internecie?

W ramach mojej praktyki zawodowej coraz częściej spotykam się z problematyką naruszenia dóbr osobistych w sieci Internet. Zasadnicze pytanie, z którym zgłaszają się do mnie osoby poszkodowane, brzmi następująco:

jak ustalić tożsamość osoby, która zamieściła na forum internetowym lub na portalu społecznościowym szkalujące Nas treści?

Udzielenie prawidłowej odpowiedzi na zadane powyżej pytanie nie powinno nastręczać większych trudności - mianowicie, niezbędne jest ustalenie adresu IP urządzenia, z którego dokonano wpisu zniesławiającego. Dysponując adresem IP urządzenia jesteśmy w stanie określić dostawcę usług internetowych, a tym samym możemy się do niego zwrócić o wskazanie danych osobowych abonenta, do którego przyporządkowany jest dany adres IP.

Dużo większym wyzwaniem jest już jednak sama procedura uzyskiwania wspomnianych danych, zwłaszcza wtedy, gdy wpis zawierający treści zniesławiające został zamieszczony na forum lub na portalu należącym do podmiotu zagranicznego, niepodlegającego polskiej jurysdykcji.

Czyn "zniesławienia" w znaczeniu w jakim funkcjonuje w języku potocznym może być  rozpatrywany zarówno w kategoriach przestępstwa ściganego na drodze prawnokarnej, jak i w kategoriach naruszenia dobra osobistego w postaci dobrego imienia, kwalifikowanego na gruncie przepisów prawa cywilnego. Kwalifikacja prawna czynu zniesławienia jako zarazem przestępstwa i deliktu prawa cywilnego determinuje zatem sposób realizacji ochrony praw poszkodowanego, a co za tym idzie także sposób pozyskiwania dowodów niezbędnych do wyjaśnienia wszelkich okoliczności popełnionego czynu, w tym ustalenia jego sprawcy.

Jakie kroki należy więc podjąć, aby ustalić adres IP sprawcy zniesławienia popełnionego w Internecie?

W pierwszej kolejności warto rozważyć wystąpienie we własnym zakresie z wnioskiem do administratora forum internetowego lub portalu społecznościowego, na którym zamieszczono wpis zniesławiający, o dobrowolne udostępnienie adresu IP urządzenia, z którego opublikowano interesujący nas wpis. W przedmiotowym wniosku należy określić cel naszego żądania, a więc potrzebę ustalenia sprawcy zniesławienia w związku z zamiarem złożenia pozwu o ochronę dóbr osobistych lub wniesienia prywatnego aktu oskarżenia w postępowaniu karnym. W przypadku uzyskania decyzji odmownej, pozostają nam do wyboru dwa tryby postępowania:

• tryb postępowania administracyjnego,

• tryb postępowania karnego. 

Tryb postępowania administracyjnego polega na złożeniu do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych wniosku o nakazanie administratorowi forum internetowego lub portalu społecznościowego udostępnienia nam adresu IP urządzenia, z którego dokonano wpisu zawierającego treści zniesławiające. Zgodnie z aktualną linią orzeczniczą sądów administracyjnych, GIODO powinien wydać decyzję nakazującą udostępnienie adresu IP, jeżeli stwierdzi, że żądane przez wnioskodawcę dane rzeczywiście są mu potrzebne po to, aby złożyć pozew o ochronę dóbr osobistych lub wnieść prywatny akt oskarżenia, a nie tylko po to aby dowiedzieć się kto jest autorem wpisu zawierającego treści szkalujące (http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/2650539008). Należy zaznaczyć, że tryb postępowania przed GIODO będzie właściwy tylko wówczas, gdy administratorem forum internetowego lub portalu społecznościowego, na którym zamieszczono interesujący nas wpis, jest podmiot prawa krajowego. W przypadku zamieszczenia wpisu zniesławiającego na takich portalach jak choćby Facebook czy Instagram, a więc portalach administrowanych przez podmioty zagraniczne, wyłącznym trybem postępowania ukierunkowanego na wykrycie sprawcy zniesławienia będzie tryb postępowania karnego.

Ustalenie adresu IP w trybie postępowania karnego będzie się wiązało z koniecznością zainicjowania postępowania karnego w sprawie o przestępstwo zniesławienia. Przestępstwo zniesławienia jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że co do zasady organy ścigania nie wszczynają postępowania z urzędu w sprawach o tego rodzaju przestępstwa, lecz dla wszczęcia postępowania niezbędne jest wniesienie prywatnego aktu oskarżenia przez samego pokrzywdzonego.

Jednakże, aby skutecznie wnieść do sądu karnego prywatny akt oskarżenia, należy już w tym akcie wskazać osobę oskarżonego, którego tożsamości w przypadku zniesławienia popełnionego w Internecie zazwyczaj nie znamy. W pewnym zakresie, z pomocą przychodzą nam tutaj przepisy kodeksu postępowania karnego, które w omawianym przypadku zamiast złożenia bezpośrednio do sądu prywatnego aktu oskarżenia dopuszczają możliwość złożenia tzw. skargi prywatnej na policji wraz z wnioskiem o wykrycie sprawcy. Złożenie wspomnianej skargi obliguje organy policji do podjęcia czynności mających na celu ustalenie sprawcy przestępstwa. Po wykryciu sprawcy, organy policji przekazują skargę prywatną do sądu. W praktyce, czynności podejmowane przez organy policji w związku ze złożeniem przez pokrzywdzonego skargi prywatnej wraz z wnioskiem o wykrycie sprawcy przestępstwa zniesławienia popełnionego w Internecie są mało efektywne, z uwagi na ograniczony zakres kompetencji policji w ramach tego trybu postępowania. Należy bowiem zauważyć, że czynności dokonywane przez organy policji na skutek złożenia wspomnianej skargi prywatnej nie są podejmowane w ramach sformalizowanego postępowania przygotowawczego objętego nadzorem prokuratorskim. Tym samym, czynności podejmowane w omawianym trybie nie podlegają weryfikacji w drodze zażalenia kierowanego do prokuratora lub sądu, a więc inaczej niż w toku dochodzenia lub śledztwa prowadzonego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu. Dlatego też, dużo lepszym rozwiązaniem jest podjęcie próby nakłonienia prokuratora do wszczęcia postępowania z urzędu w sprawie o przestępstwo zniesławienia z uwagi na tzw. interes społeczny.

Ustalenie adresu IP w toku postępowania karnego wszczętego z urzędu przez prokuratora w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego z uwagi na interes społeczny


Tak jak zostało to już wcześniej wspomniane, w sprawie o przestępstwo zniesławienia prokurator co do zasady nie wszczyna postępowania z urzędu i nie występuje w charakterze oskarżyciela. W pewnych jednak sytuacjach, przepisy kodeksu postępowania karnego przewidują możliwość wszczęcia przez prokuratora postępowania z urzędu także w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego. Dzieje się tak, jeżeli prokurator stwierdzi, że za objęciem  przestępstwa prywatnoskargowego ściganiem z urzędu przemawia interes społeczny. Decyzja w tym przedmiocie należy poniekąd do sfery uznaniowości prokuratora i nie podlega weryfikacji w trybie środka zaskarżenia, niemniej jednak Prokurator Generalny określił pewne wytyczne dla prokuratorów, które wskazują okoliczności uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu w sprawach o czyny ścigane z oskarżenia prywatnego (Pismo Prokuratora Generalnego z dnia 22.09.2015 r., PG VII G 021/42/15). Spośród okoliczności określonych w we wspomnianych wytycznych Prokuratora Generalnego  największe znaczenie  w kontekście przestępstwa zniesławienia popełnionego w Internecie mają "obiektywne trudności w ustaleniu przez pokrzywdzonego niezbędnych danych osobowych sprawcy przestępstwa, zwłaszcza jeżeli przestępstwo popełniono za pośrednictwem telefonu lub Internetu".


Z własnego doświadczenia zawodowego wiem, że wskazanie we wniosku o wszczęcie przez prokuratora z urzędu postępowania w sprawie o przestępstwo zniesławienia popełnionego w Internecie okoliczności w postaci "obiektywnych trudności w ustaleniu przez pokrzywdzonego niezbędnych danych osobowych sprawcy"  nierzadko skłania prokuratorów do wszczęcia postępowania z urzędu.


Doprowadzenie do wszczęcia z urzędu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo zniesławienia popełnionego w Internecie sprawia, że  organy ścigania są zobowiązane do podjęcia wszelkich czynności mających na celu ustalenie danych osobowych sprawcy zniesławienia, w tym ustalenie adresu IP. Ewentualne zaniechania organów ścigania w tym przedmiocie skutkujące umorzeniem postępowania z uwagi na niewykrycie sprawcy mogą być skutecznie zaskarżane do sądu przez pokrzywdzonego lub jego pełnomocnika w trybie przepisów kodeksu postępowania karnego.