czwartek, 13 lipca 2017

Prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki z o.o. do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym


Prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym jest instrumentem prawnym zapobiegającym tzw. rozwodnieniu praw udziałowych wspólników, a więc zjawisku polegającym na osłabianiu pozycji w spółce wszystkich lub niektórych spośród dotychczasowych wspólników poprzez poszerzanie grona udziałowców lub nierównomierne rozdysponowanie nowo utworzonych udziałów. Całkowita liczba udziałów posiadanych przez danego wspólnika spółki z o.o. ma bowiem, co do zasady, bezpośrednie przełożenie na zakres uprawnień wspólnika z tytułu uczestnictwa w spółce, w tym przede wszystkim na "siłę" jego głosu w spółce oraz na stopień partycypacji w zysku spółki. Prawo pierwszeństwa do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym oznacza, że nowo utworzone udziały powinny zostać w pierwszej kolejności zaoferowane do objęcia dotychczasowym wspólnikom spółki z o.o. i to w dodatku proporcjonalnie do już posiadanych przez nich udziałów. W konsekwencji, prawo pierwszeństwa zostanie naruszone nie tylko wtedy, gdy dotychczasowy wspólnik zostanie całkowicie pominięty w treści uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego, lecz także wówczas, gdy liczba lub wartość zaoferowanych temu wspólnikowi udziałów do objęcia nie będzie pozostawała w odpowiedniej proporcji do już posiadanych przez niego udziałów.

Prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki z o.o. do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym nie ma jednak bezwzględnego charakteru, gdyż możliwe jest jego wyłączenie w treści umowy spółki lub w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego. Warunki, które należy spełnić, aby prawo pierwszeństwa zostało skutecznie wyłączone, będą podlegały zróżnicowaniu w zależności od tego, w jaki sposób prawo pierwszeństwa zostało uregulowane w treści umowy spółki z o.o.

Wyłączenie prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym - wymóg uzyskania zgody wspólnika na wyłączenie


Tak jak zostało to już wyżej wspomniane, prawo pierwszeństwa może zostać wyłączone w sposób generalny w treści umowy spółki lub w pojedynczej uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego w odniesieniu tylko do udziałów obejmowanych w ramach danego podwyższenia. Wyłączenie prawa pierwszeństwa nie będzie możliwe jednak w każdej podejmowanej przez wspólników uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego, lecz tylko w ramach podwyższenia kapitału zakładowego dokonywanego w trybie zmiany umowy spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może zostać dokonane, co do zasady, albo na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki przewidujących maksymalną wysokość podwyższenia oraz termin podwyższenia, albo poprzez zmianę umowy spółki. Dla skuteczności podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki sformułowany został wymóg, aby nowo utworzone udziały zostały objęte równomiernie przez wszystkich wspólników w stosunku do posiadanych już przez nich udziałów, co tym samym wyklucza możliwość wyłączenia prawa pierwszeństwa w ramach podwyższenia kapitału zakładowego dokonywanego we wspomnianym trybie.

Wyłączenie w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego prawa pierwszeństwa wspólników do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym może zostać dokonane albo w sposób wyraźny poprzez zamieszczenie stosownego w tym zakresie postanowienia w treści samej uchwały, albo w sposób dorozumiany poprzez złożenie propozycji objęcia nowo utworzonych udziałów przez osoby trzecie lub przez dotychczasowych wspólników z pominięciem zasady proporcjonalności. Do podjęcia przez wspólników uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego oraz wyłączenia prawa pierwszeństwa wymagana jest większość co najmniej 2/3 głosów. W niektórych przypadkach, poza wymogiem uzyskania większości co najmniej 2/3 głosów, skuteczne wyłączenie prawa pierwszeństwa będzie wymagało ponadto wyrażenia zgody na to wyłączenie przez tych wszystkich wspólników, których prawo pierwszeństwa ma zostać wyłączone. Wynika to z treści art. 246 § 3 Kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy. Aby jednak wyłączenie prawa pierwszeństwa wspólników do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym mogło zostać uznane za uszczuplenie ich praw udziałowych w rozumieniu art. 246 § 3 Kodeksu spółek handlowych, prawo pierwszeństwa musi zostać wyraźnie zagwarantowane w treści umowy spółki. Jeżeli umowa spółki z o.o. milczy na temat lub zawiera tylko ogólne odesłanie do stosowania w tym zakresie odpowiednich przepisów Kodeksu spółek handlowych, to wówczas wymóg uzyskania zgody wspólników na pozbawienie ich prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym nie znajdzie zastosowania (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.10.2016 r. w sprawie o sygn. IV CSK 835/15). Zgoda danego wspólnika na uszczuplenie jego praw udziałowych poprzez wyłączenie przysługującego mu prawa pierwszeństwa powinna zostać wyrażona odrębnie od samego aktu głosowania za podjęciem uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego oraz wyłączenia prawa pierwszeństwa wspólników.

Niewykonanie przez wspólnika prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym

O ile prawo pierwszeństwa danego wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym nie zostało wyłączone w treści umowy spółki lub w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego, to zarząd spółki powinien wezwać wspólnika do wykonania tego prawa w terminie miesiąca od dnia wezwania. Wykonanie prawa pierwszeństwa następuje poprzez złożenie przez wspólnika oświadczenia o objęciu udziałów, które wymaga zachowania formy aktu notarialnego. W przypadku niewykonania przez danego wspólnika prawa pierwszeństwa w przepisanym terminie, zarząd spółki może zaoferować nieobjęte przez wspólnika udziały dowolnie wybranym przez siebie osobom, chyba że co innego wynika z treści umowy spółki lub uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego.

Środki ochrony prawnej wspólnika bezzasadnie pozbawionego prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów 

W sytuacji, gdy uchwała w sprawie wyłączenia prawa pierwszeństwa danego wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym zostanie podjęta bez uzyskania wymaganej zgody, o której mowa w art. 246 § 3 Kodeksu spółek handlowych, wspólnikowi będzie przysługiwało prawo do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności tej uchwały jako sprzecznej z ustawą na podstawie art. 252 Kodeksu spółek handlowych. Wspólnik będzie mógł wytoczyć wspomniane wyżej powództwo pod warunkiem, że głosował przeciwko uchwale w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego i wyłączenia prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów, a po jej podjęciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu. Jeżeli wspólnik nie był obecny na zgromadzeniu, na którym została podjęta uchwała w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego i wyłączenia prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów, to wówczas będzie mógł wytoczyć powództwo o stwierdzenie nieważności tej uchwały tylko w przypadku, gdy przedmiotowa uchwała nie została ujęta w porządku obrad zgromadzenia wspólników lub zgromadzenie wspólników zostało zwołane w sposób wadliwy. Powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników powinno zostać wytoczone w terminie sześciu miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, jednakże nie później niż z upływem trzech lat od dnia powzięcia uchwały.

Jeżeli w danych okolicznościach zgoda wspólnika na wyłączenie prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów nie była wymagana, to przegłosowany wspólnik może podjąć próbę wzruszenia uchwały w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego i wyłączenia prawa pierwszeństwa w drodze wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały na podstawie art. 249 Kodeksu spółek handlowych. Aby Sąd uwzględnił powództwo o uchylenie uchwały, wspólnik będzie musiał wykazać, że podjęta przez wspólników uchwała w sprawie wyłączenia prawa pierwszeństwa do objęcia udziałów jest sprzeczna z dobrymi obyczajami oraz godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika. Powództwo o uchylenie uchwały wspólników powinno zostać wytoczone w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały.
(Zobacz też artykuł: "Zaskarżanie uchwał wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - jak unieważnić uchwałę podjętą przez Zgromadzenie Wspólników spółki z o.o.?")