Darowizna dokonana przez spadkodawcę na rzecz jednego z jego spadkobierców może rodzić dla tego ostatniego skutki dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, spadkobierca taki w rezultacie otrzymanego przysporzenia majątkowego może zostać zobowiązany do uzupełnienia zachowku należnego pozostałym spadkobiercom. Do wspomnianej sytuacji dojdzie zwykle wówczas, gdy wartość otrzymanej przez spadkobiercę darowizny przekracza wartość majątku spadkowego i zarazem darowizna ta podlega doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 Kodeksu cywilnego. Po drugie, spadkobierca otrzymujący darowiznę może zostać zobowiązany do zaliczenia tej darowizny na poczet należnej mu schedy spadkowej, co w praktyce oznacza, że taki spadkobierca w wyniku działu spadku nie otrzyma ze spadku żadnego przysporzenia lub otrzymane przez niego przysporzenie będzie mniejsze niż wynikałoby to z jego udziału spadkowego określonego ułamkowo w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub w akcie poświadczenia dziedziczenia.
Kiedy spadkobierca otrzymujący darowiznę będzie zobowiązany do uzupełnienia zachowku należnego pozostałym spadkobiercom?
Spadkobierca, który otrzymał od spadkodawcy darowiznę podlegającą doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 Kodeksu cywilnego, może zostać zobowiązany do zapłaty lub uzupełnienia zachowku należnego pozostałym spadkobiercom zarówno w sytuacji, gdy dochodzi do dziedziczenia testamentowego, jak i dziedziczenia ustawowego. Z roszczeniem z tytułu zachowku może wystąpić osoba pominięta
jako spadkobierca testamentowy, a także osoba będąca spadkobiercą
ustawowym, która wobec braku odpowiedniej wartości masy spadkowej w
istocie została pozbawiona zachowku w całości lub w części (Zobacz: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20.01.2016 r. w sprawie o sygn. VI ACa 1922/14). Dany spadkobierca, który w przeszłości otrzymał od spadkodawcy darowiznę, będzie zobowiązany do zapłaty lub uzupełnienia zachowku należnego innemu spadkobiercy w sytuacji, gdy zostaną łącznie spełnione następujące warunki:
- Darowizna otrzymana przez spadkobiercę podlega doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 Kodeksu cywilnego;
- inny spadkobierca jest osobą uprawnioną do zachowku w rozumieniu art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego;
- część spadku, która przypada na innego spadkobiercę nie pokrywa w pełni jego zachowku po spadkodawcy.
Darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz osób będących spadkobiercami (testamentowymi lub ustawowymi) podlegają, co do zasady, doliczeniu do spadku na podstawie art. 993 Kodeksu cywilnego. Wyjątek od wskazanej powyżej reguły może jednak zaistnieć w sytuacji, gdy uprawnionymi do zachowku będą zstępni spadkodawcy lub jego małżonek. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 994 § 2 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych (nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego). Stosownie natomiast do treści art. 994 § 3 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Przykład: Spadkodawca (Jan Kowalski) pozostawił majątek spadkowy o wartości 90 tysięcy zł, który przypadł jego 3 spadkobiercom ustawowym: małżonce (Janina Kowalska), córce Zofii zrodzonej ze związku małżeńskiego z Janiną Kowalską oraz synowi z poprzedniego małżeństwa (Piotr Kowalski). Jeszcze na długo przed swoją śmiercią i zarazem przed zawarciem związku małżeńskiego z Janiną Kowalską, Jan Kowalski dokonał na rzecz swojego syna Piotra darowizny o wartości 120 tysięcy zł. Następnie, już po zawarciu związku małżeńskiego z Janiną Kowalską, spadkodawca poczynił na rzecz swojej córki Zofii darowiznę o wartości także 120 tysięcy złotych. W związku z powyższym, Janinie Kowalskiej będzie przysługiwało roszczenie wobec córki Zofii o zapłatę kwoty 5 tysięcy zł tytułem uzupełnienia jej zachowku po spadkodawcy. Janinie Kowalskiej nie będzie jednak przysługiwało roszczenie o uzupełnienie zachowku po spadkodawcy wobec Piotra Kowalskiego, gdyż darowizna na rzecz Piotra Kowalskiego została dokonana przed zawarciem przez spadkodawcę małżeństwa z Janiną Kowalską, a więc na podstawie art. 994 § 3 Kodeksu cywilnego nie podlega doliczeniu do spadku.
Zgodnie z treścią przepisu art. 1039 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Z treści przytoczonego powyżej przepisu wynika wyraźnie, że nie każda darowizna otrzymana przez spadkobiercę będzie podlegała zaliczeniu na jego schedę spadkową. Przede wszystkim, zaliczeniu na schedę spadkową nie będzie podlegała darowizna, która została zwolniona przez spadkodawcę z obowiązku zaliczenia. Ponadto, należy zauważyć, że obowiązek zaliczenia otrzymanych od spadkodawcy darowizn istnieje jedynie w razie dziedziczenia ustawowego pomiędzy zstępnymi lub pomiędzy zstępnymi i małżonkiem. Jeżeli zatem dochodzi do dziedziczenia testamentowego, to w takim przypadku zobowiązanie do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn w ogóle nie powstaje. Podobnie będzie w sytuacji, gdy w skład kręgu osób dziedziczących spadek na podstawie ustawy nie będą wchodzili zstępni spadkodawcy.
Przykład: Spadkodawca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, lecz nie posiadał żadnych zstępnych. Rodzice spadkodawcy dożyli otwarcia spadku. Spadkodawca w przeszłości dokonał darowizny na rzecz swojej małżonki, nie zwalniając tej darowizny z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. Ponieważ spadkodawca nie sporządził testamentu, to do dziedziczenia na podstawie ustawy dojdzie jego małżonka w zbiegu z jego rodzicami. Darowizna otrzymana przez małżonkę nie będzie podlegała zaliczeniu na poczet jej schedy spadkowej, gdyż zobowiązanie małżonka spadkodawcy do zaliczenia otrzymanej od spadkodawcy darowizny na schedę spadkową istnieje jedynie w przypadku dziedziczenia ustawowego małżonka w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy.
Zgodnie z treścią przepisu art. 1042 § 1 Kodeksu cywilnego, zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny podlegającej zaliczeniu. Stosownie natomiast do treści przepisu art. 1040 Kodeksu cywilnego, jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki, jednakże, w wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do jej zaliczenia.
Przykład: Spadkodawca (Jan Kowalski) pozostawił majątek spadkowy o wartości 90 tysięcy zł, który przypadł jego 3 spadkobiercom ustawowym: małżonce (Janina Kowalska), córce Zofii oraz synowi Piotrowi. Jeszcze przed swoją śmiercią Jan Kowalski dokonał na rzecz swojego syna Piotra darowizny o wartości 60 tysięcy zł, nie zwalniając tej darowizny z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. W wyniku przeprowadzonego działu spadku małżonka spadkodawcy oraz jego córka Zofia otrzymają równe części majątku spadkowego o wartości po 45 tysięcy zł każda (90 : 2 = 45). Syn spadkodawcy nie otrzyma ze spadku żadnego przysporzenia, gdyż wartość dokonanej na jego rzecz darowizny przewyższa wartość jego schedy spadkowej (60 tysięcy zł > 50 tysięcy zł).
Zaliczenie darowizny na poczet schedy spadkowej w ramach sądowego działu spadku
W odróżnieniu od czynności doliczenia darowizny do majątku spadkowego na podstawie art. 993 Kodeksu cywilnego, która to czynność może dla spadkobiercy otrzymującego darowiznę rodzić zobowiązanie do zapłaty lub uzupełnienia zachowku należnego pozostałym spadkobiercom, czynność zaliczenia darowizny na poczet schedy spadkowej nabiera znaczenia dopiero na etapie dokonywania działu spadku i wpływa bezpośrednio na wartość sched spadkowych, które w rezultacie przeprowadzonego działu przypadną poszczególnym spadkobiercom. W zależności od okoliczności danego przypadku, darowizna otrzymana przez spadkobiercę może jednocześnie rodzić dla tego spadkobiercy zobowiązanie do zapłaty lub uzupełnienia zachowku należnego pozostałym spadkobiercom oraz podlegać zaliczeniu na poczet należnej mu schedy spadkowej. Możliwa jest również sytuacja, w której darowizna otrzymana przez danego spadkobiercę rodzi wprawdzie dla niego zobowiązanie z tytułu zachowku, ale nie podlega zaliczeniu na poczet należnej mu schedy spadkowej, albo odwrotnie - darowizna otrzymana przez spadkobiercę nie powoduje powstania zobowiązania z tytułu zachowku, lecz podlega zaliczeniu na poczet schedy spadkowej.Zgodnie z treścią przepisu art. 1039 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Z treści przytoczonego powyżej przepisu wynika wyraźnie, że nie każda darowizna otrzymana przez spadkobiercę będzie podlegała zaliczeniu na jego schedę spadkową. Przede wszystkim, zaliczeniu na schedę spadkową nie będzie podlegała darowizna, która została zwolniona przez spadkodawcę z obowiązku zaliczenia. Ponadto, należy zauważyć, że obowiązek zaliczenia otrzymanych od spadkodawcy darowizn istnieje jedynie w razie dziedziczenia ustawowego pomiędzy zstępnymi lub pomiędzy zstępnymi i małżonkiem. Jeżeli zatem dochodzi do dziedziczenia testamentowego, to w takim przypadku zobowiązanie do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn w ogóle nie powstaje. Podobnie będzie w sytuacji, gdy w skład kręgu osób dziedziczących spadek na podstawie ustawy nie będą wchodzili zstępni spadkodawcy.
Przykład: Spadkodawca w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, lecz nie posiadał żadnych zstępnych. Rodzice spadkodawcy dożyli otwarcia spadku. Spadkodawca w przeszłości dokonał darowizny na rzecz swojej małżonki, nie zwalniając tej darowizny z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. Ponieważ spadkodawca nie sporządził testamentu, to do dziedziczenia na podstawie ustawy dojdzie jego małżonka w zbiegu z jego rodzicami. Darowizna otrzymana przez małżonkę nie będzie podlegała zaliczeniu na poczet jej schedy spadkowej, gdyż zobowiązanie małżonka spadkodawcy do zaliczenia otrzymanej od spadkodawcy darowizny na schedę spadkową istnieje jedynie w przypadku dziedziczenia ustawowego małżonka w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy.
Zgodnie z treścią przepisu art. 1042 § 1 Kodeksu cywilnego, zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny podlegającej zaliczeniu. Stosownie natomiast do treści przepisu art. 1040 Kodeksu cywilnego, jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki, jednakże, w wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do jej zaliczenia.
Przykład: Spadkodawca (Jan Kowalski) pozostawił majątek spadkowy o wartości 90 tysięcy zł, który przypadł jego 3 spadkobiercom ustawowym: małżonce (Janina Kowalska), córce Zofii oraz synowi Piotrowi. Jeszcze przed swoją śmiercią Jan Kowalski dokonał na rzecz swojego syna Piotra darowizny o wartości 60 tysięcy zł, nie zwalniając tej darowizny z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. W wyniku przeprowadzonego działu spadku małżonka spadkodawcy oraz jego córka Zofia otrzymają równe części majątku spadkowego o wartości po 45 tysięcy zł każda (90 : 2 = 45). Syn spadkodawcy nie otrzyma ze spadku żadnego przysporzenia, gdyż wartość dokonanej na jego rzecz darowizny przewyższa wartość jego schedy spadkowej (60 tysięcy zł > 50 tysięcy zł).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz