Egzekucja długu z majątku wspólnego małżonków - jak skutecznie przeprowadzić egzekucję ze składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka?

Fakt pozostawania przez dłużnika w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej może stanowić dla wierzyciela istotną przeszkodę w skutecznej egzekucji zasądzonych na jego rzecz należności. Jeżeli bowiem okaże się, że wszystkie składniki majątku dłużnika, z których wierzyciel mógłby potencjalnie uzyskać zaspokojenie swoich wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym, nie należą do majątku osobistego dłużnika, lecz stanowią majątek wspólny dłużnika i jego małżonka, wówczas możliwość prowadzenia egzekucji z tych składników majątkowych uzależniona jest od przedstawienia przez wierzyciela pisemnej zgody małżonka dłużnika na dokonanie czynności prawnej, z której wynika egzekwowana wierzytelność. Brak wspomnianej zgody uniemożliwia zatem prowadzenie przez wierzyciela egzekucji ze składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka tak długo, jak długo dłużnik wraz ze swoim małżonkiem pozostają w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Aby móc skierować egzekucję do składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka wierzyciel musi więc doprowadzić do ustania istniejącej pomiędzy nimi wspólności majątkowej. W tym celu wierzyciel musi złożyć w sądzie rodzinnym pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem. Po uprawomocnieniu się wyroku sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową wierzyciel musi dokonać zajęcia prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, a następnie wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału tego majątku. Sekwencja poszczególnych zdarzeń wygląda więc tutaj następująco:

1. Złożenie przez wierzyciela w sądzie rodzinnym pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem;
2. Uprawomocnienie się wyroku sądu rodzinnego orzekającego rozdzielność majątkową pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem;
3. Złożenie przez wierzyciela do komornika wniosku o zajęcie prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
4. Zajęcie przez komornika prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
5. Złożenie przez wierzyciela w sądzie wniosku o dokonanie podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
6. Uprawomocnienie się postanowienia sądu o podziale majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
7. Złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji z tych składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, które w rezultacie dokonanego przez sąd podziału tego majątku przypadły dłużnikowi.

Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Zgodnie z treścią przepisu art. 52 § 1a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Do przesłanek powództwa o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej należą zatem:

• dysponowanie przez wierzyciela tytułem wykonawczym przeciwko małżonkowi - dłużnikowi;
• uprawdopodobnienie przez wierzyciela, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

W kontekście drugiej ze wskazanych powyżej przesłanek, powództwo wierzyciela o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami będzie bezzasadne zwłaszcza w sytuacji, gdy wierzycielowi przysługuje stwierdzona tytułem wykonawczym wierzytelność w stosunku do obu małżonków, jak też w przypadku, gdy dłużnikiem jest co prawda tylko jeden z małżonków, lecz drugi małżonek wyraził zgodę na dokonanie czynności prawnej, z której wynika ten dług. Uprawdopodobnienie przez wierzyciela, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków niekoniecznie musi polegać na załączeniu do pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej postanowień o umorzeniu uprzednio prowadzonych postępowań egzekucyjnych ze składników majątku osobistego dłużnika z powodu bezskuteczności egzekucji. Wystarczające jest, przykładowo, powołanie się przez wierzyciela na treść złożonego przez dłużnika w toku postępowania o wyjawienie jego majątku wykazu tego majątku, z której wynika, że wartość majątku osobistego dłużnika jest niższa niż kwota wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym. Wydaje się, że powództwo wierzyciela o ustanowienie rozdzielności majątkowej uzasadnia także znikoma efektywność dotychczas prowadzonej egzekucji ze składników majątku osobistego dłużnika lub z tych składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, z których może być prowadzona egzekucja na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego tylko przeciwko dłużnikowi, na przykład z wynagrodzenia za pracę dłużnika, pomimo że prowadzi do sukcesywnego, aczkolwiek znacznie rozłożonego w czasie zaspokajania wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym.

Zajęcie prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem dotychczasowa tzw. współwłasność łączna (bezudziałowa) składników ich majątku wspólnego ulega przekształceniu w tzw. współwłasność w częściach ułamkowych. Od tego też momentu zarówno dłużnikowi, jak i jego małżonkowi przysługuje prawo do żądania dokonania przez sąd podziału ich majątku wspólnego. Prawo do żądania dokonania  przez sąd podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka będzie przysługiwało także wierzycielowi, o ile złoży do komornika wniosek o zajęcie tego prawa. Zgodnie z treścią przepisu art. 912 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli zostało zajęte prawo, z mocy którego dłużnik może żądać działu majątku, zajęcie obejmuje wszystko to, co dłużnikowi z działu przypadnie. 

Wniosek o dokonanie podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka

Po dokonanym przez komornika zajęciu prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, wierzyciel powinien złożyć wniosek o dokonanie podziału tego majątku. Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków podlega rozpoznaniu przez sąd w trybie postępowania nieprocesowego, do którego znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o dziale spadku. W treści wniosku o podział majątku wspólnego małżonków należy dokładnie wskazać wszystkie składniki tego majątku oraz określić ich wartość. Ponadto, jeżeli w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi określona nieruchomość, do wniosku należy załączyć odpis księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości. Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków powinien także wskazywać sposób podziału poszczególnych przedmiotów i praw majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego (Zobacz też artykuł: Dział spadku - co należy uwzględnić w treści wniosku o sądowy dział spadku?).

Wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z tych składników majątku wspólnego, które po jego podziale przypadły dłużnikowi

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o podziale majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, wierzyciel powinien złożyć wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z tych składników majątku wspólnego, które przypadły dłużnikowi w wyniku podziału tego majątku. Wierzyciel powinien złożyć przedmiotowy wniosek w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia o podziale majątku wspólnego, gdyż stosownie do treści przepisu art. 912 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, ewentualne uchybienie temu terminowi będzie skutkowało zwolnieniem  spod zajęcia komorniczego przypadłych dłużnikowi składników majątku wspólnego. Zwolnienie zaś tych składników majątkowych spod zajęcia komorniczego umożliwi dłużnikowi ich zbycie i w ten sposób udaremnienie egzekucji prowadzonej przez wierzyciela.