wtorek, 14 czerwca 2016

Dział spadku - co należy uwzględnić w treści wniosku o sądowy dział spadku?


Z chwilą śmierci spadkodawcy jego  majątek staje się przedmiotem współwłasności spadkobierców w częściach ułamkowych, co oznacza, że poszczególni spadkobiercy nabywają w każdym składniku majątkowym wchodzącym w skład spadku udział odpowiadający ich udziałowi w całym spadku. Istniejąca pomiędzy spadkobiercami współwłasność majątku spadkowego jako rodzaj współwłasności w częściach ułamkowych, do której znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy Działu IV Tytułu I Księgi Drugiej Kodeksu cywilnego, nie zawsze jednak staje się docelowym sposobem uregulowania wynikłych ze spadkobrania stosunków majątkowych pomiędzy spadkobiercami. Dzieje się tak przede wszystkim z uwagi na istniejące przy współwłasności majątku spadkowego ograniczenia w korzystaniu i sprawowaniu zarządu nad przedmiotami objętymi tą współwłasnością przez poszczególnych spadkobierców oraz z uwagi na ograniczenia w rozporządzaniu przez poszczególnych spadkobierców przysługującymi im udziałami we współwłasności składników spadku. Wspomniane ograniczenia wyrażają się w konieczności uzyskania przez każdego spadkobiercę  zgody większości lub nawet wszystkich pozostałych spadkobierców na dokonanie określonej czynności względem składników majątku spadkowego. Mając na uwadze powyższe,  przeprowadzenie działu spadku jest często jedynym wyjściem z sytuacji, w której spadkobiercy nie mogą osiągnąć porozumienia co do sposobu korzystania i sprawowania zarządu nad przedmiotami wchodzącymi w skład spadku.


Dział spadku może zostać przeprowadzony bądź w drodze umowy zawieranej między wszystkimi spadkobiercami bądź w toku postępowania sądowego. Możliwe jest również połączenie wspomnianych powyżej trybów i przeprowadzenie działu spadku częściowo  w drodze umowy oraz częściowo w postępowaniu sądowym.  Dokonanie umownego działu spadku będzie aktualne wówczas, gdy wszyscy spadkobiercy dojdą do konsensusu w zakresie sposobu podziału majątku spadkowego. W braku takiego porozumienia, niezbędne będzie zainicjowanie sądowej procedury działu spadku. Jednakże, nawet w przypadku istnienia zgodnej woli wszystkich spadkobierców co do sposobu podziału majątku spadkowego, przeprowadzenie działu spadku w postępowaniu sądowym zwykle okazuje się tańszym, a przez to częściej wybieranym przez spadkobierców trybem podziału majątku spadkowego niż dział spadku dokonywany w drodze umowy.


Sądowy dział spadku dokonywany jest w trybie postępowania nieprocesowego, inicjowanego przed sądem spadku na wniosek któregokolwiek ze spadkobierców. Wniosek o sądowy dział spadku może  zostać złożony również przez wierzyciela jednego ze spadkobierców, jeżeli wierzyciel ten uprzednio uzyska w postępowaniu egzekucyjnym zajęcie prawa danego spadkobiercy do żądania działu spadku.


Prawidłowe sformułowanie wniosku o dział spadku zazwyczaj przysparza spadkobiercom wiele trudności. Pominięcie w przedmiotowym wniosku jednego z istotnych jego elementów  lub niedostatecznie precyzyjne sformułowanie żądania wniosku może powodować nieodwracalne, negatywne skutki dla spadkobierców. Dlatego też, poniżej postaram się omówić najważniejsze kwestie, o których należy pamiętać przy formułowaniu treści wniosku o sądowy dział spadku.

Wniosek o ustalenie składu majątku spadkowego
 

We wniosku o dział spadku należy dokładnie określić co wchodzi w skład majątku spadkowego. Wymóg wyszczególnienia we wniosku o dział spadku składników majątku spadkowego nie obowiązuje jednak w sytuacji, gdy został już uprzednio sporządzony w sprawie spis inwentarza lub wykaz inwentarza zawierający opis składników majątkowych stanowiących aktywa spadku. Wówczas wystarczające jest jedynie załączenie do wniosku o dział spadku dokumentu w postaci spisu (wykazu) inwentarza. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy załączyć do wniosku także odpis księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości.

Wnioskodawca powinien także wskazać we wniosku wartość poszczególnych składników majątku spadkowego. Jest to o tyle istotne, że w przypadku zaniechania przez wnioskodawcę podania wspomnianych wartości, sąd może zarządzić przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy na okoliczność ustalenia wartości przedmiotów wchodzących w skład spadku, co spowoduje obciążenie spadkobierców dodatkowymi kosztami postępowania.


Oznaczenie sposobu działu spadku
 

We wniosku o dział spadku należy wskazać sposób podziału pomiędzy spadkobierców poszczególnych przedmiotów i praw majątkowych wchodzących w skład majątku spadkowego. Co do zasady, można wyróżnić 3 następujące sposoby podziału poszczególnych składników majątku spadkowego:

  • podział fizyczny;
  • przyznanie danego składnika spadku jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców;
  • podział cywilny danego składnika spadku, polegający na jego sprzedaży w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o sprzedaży egzekucyjnej oraz podziale uzyskanej w ten sposób sumy pieniężnej pomiędzy spadkobierców w stosunku do ich udziałów w spadku.

W przypadku, gdy żaden ze spadkobierców nie wskaże sposobu działu spadku, sąd rozpoznający sprawę o dział majątku spadkowego odwoła się do dyrektyw postępowania w tym zakresie określonych właściwymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tymi dyrektywami, sąd rozpoznający sprawę o dział spadku w pierwszej kolejności zobowiązany jest przychylić się do tego  sposobu działu spadku, który został zgodnie zaproponowany przez wszystkich spadkobierców, pod warunkiem, że zaproponowany przez nich sposób działu spadku nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych. W przypadku braku zgodnego wniosku spadkobierców co do sposobu działu spadku, sąd powinien rozważyć dopuszczalność dokonania podziału fizycznego poszczególnych składników majątku spadkowego. Z treści art. 211 Kodeksu cywilnego wynika, że podział fizyczny jest niedopuszczalny, jeżeli podział ten byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo gdyby pociągał za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Gdyby podział fizyczny składników majątku spadkowego okazał się niedopuszczalny, sąd  może przeprowadzić dział spadku poprzez przyznanie poszczególnych rzeczy wchodzących w skład spadku jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców. W tym kontekście istotne znaczenie ma wskazanie kryteriów, którymi powinien kierować się sąd dokonując wyboru spadkobierców, którym zostaną przyznane składniki majątku spadkowego. Przepisy prawa nie określają wprost okoliczności, które sąd rozpoznający sprawę o dział spadku powinien brać pod uwagę przy rozstrzyganiu tej kwestii. W orzecznictwie sądów powszechnych reprezentowany jest jednak pogląd, że dokonując wyboru spadkobierców, którym zostaną przydzielone składniki spadku można posiłkować się treścią przepisu art. 682 Kodeksu postępowania cywilnego, który wskazuje okoliczności badane przez sąd w toku postępowania o dział spadku, a wśród nich m.in. sytuację majątkową poszczególnych spadkobierców oraz dotychczasowy sposób korzystania ze składników majątku spadkowego. Sąd rozpoznający sprawę o dział spadku przyznając określony składnik majątku spadkowego danemu spadkobiercy powinien zatem ocenić, czy możliwości zarobkowe i zgromadzone przez tego spadkobiercę oszczędności pozwolą mu na dokonanie spłaty udziałów pozostałych spadkobierców we współwłasności określonego składnika majątku spadkowego. Jeżeli przedmiotem działu jest nieruchomość mieszkalna, dodatkowym kryterium stosowanym przy wyborze spadkobiercy, któremu zostanie przydzielona ta nieruchomość, jest okoliczność, czy poszczególni spadkobiercy dysponują tytułem prawnym do zamieszkiwania w innych lokalach mieszkalnych lub domach jednorodzinnych. W przypadku, gdy sąd dojdzie do wniosku, że żaden ze spadkobierców nie będzie w stanie spłacić udziałów pozostałych spadkobierców w spadku, jedynym możliwym sposobem działu spadku będzie jego podział cywilny, dokonywany poprzez sprzedaż licytacyjną poszczególnych składników spadku.

Wniosek o ustalenie składu i przeprowadzenie podziału majątku wspólnego spadkodawcy i jego małżonka


Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci pozostawał ze swoim małżonkiem w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, to w skład majątku spadkowego będzie wchodził udział spadkodawcy w majątku wspólnym. Podobnie będzie w sytuacji, gdy wspomniana wspólność majątkowa ustanie np. na skutek rozwodu jeszcze przed śmiercią spadkodawcy, lecz przed jego śmiercią nie zostanie przeprowadzony podział majątku wspólnego małżonków. We wskazanych powyżej przypadkach, wniosek o dział spadku powinien zawierać w swojej treści także wniosek o ustalenie i podział majątku wspólnego spadkodawcy i jego małżonka. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, w wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie lub jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego (Zobacz: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 r. w sprawie o sygn. III CZP 100/71).


Sporo wątpliwości w orzecznictwie  sądów powszechnych wywołuje kwestia prawidłowego określenia skutków nieumieszczenia w treści wniosku o dział spadku wniosku o przeprowadzenie podziału majątku wspólnego spadkodawcy i jego małżonka w sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku wspólnym. Wydaje się, że jeżeli dotknięty tego rodzaju brakiem wniosek o dział spadku zostanie złożony przez wnioskodawcę niereprezentowanego w sprawie przez profesjonalnego pełnomocnika, to sąd stosownie do treści art. 5 Kodeksu postępowania cywilnego powinien w pierwszej kolejności wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia wniosku i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Nie istnieje jednak jednolita praktyka orzecznicza w zakresie skutków jakie należy wiązać z nieuzupełnieniem wniosku w wyznaczonym przez sąd terminie. W omawianej sytuacji, niektóre sądy rozpoznające sprawy o dział spadku wydają postanowienie o oddaleniu wniosku o dział spadku, podczas gdy inne poprzestają jedynie na zawieszeniu postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6) Kodeksu postępowania cywilnego w związku z niemożnością nadania sprawie dalszego biegu.

Wniosek o zniesienie współwłasności


Jeżeli w skład majątku spadkowego wchodzi udział we współwłasności rzeczy powstałej z innego tytułu niż  dziedziczenie, możliwe jest  umieszczenie w treści wniosku o dział spadku jednoczesnego wniosku o zniesienie współwłasności. Jednoczesne złożenie wniosku o zniesienie współwłasności będzie wręcz konieczne w sytuacji, gdy  we wniosku o dział spadku zostanie umieszczone żądanie przyznania określonemu spadkobiercy na własność rzeczy stanowiącej współwłasność także z innego tytułu niż dziedziczenie albo żądanie dokonania podziału fizycznego lub podziału cywilnego wspomnianej rzeczy.

Rozliczenie nakładów poczynionych na spadek, pobranych pożytków oraz spłaconych długów spadkowych


Tak jak już wcześniej wspomniano, z chwilą otwarcia spadku składniki majątku spadkowego objęte są współwłasnością spadkobierców w częściach ułamkowych, do której to współwłasności odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy Działu IV Tytułu I Księgi Drugiej Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią art. 207 Kodeksu cywilnego, pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Stosownie natomiast do treści art. 1034 Kodeksu cywilnego, do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Przytoczone powyżej przepisy prawa stanowią podstawę wzajemnych rozliczeń  pomiędzy spadkobiercami poczynionych przez nich nakładów na spadek, pobranych pożytków oraz spłaconych długów spadkowych. Zgodnie z ogólną  regułą, to wielkość udziału danego spadkobiercy w spadku decyduje o stopniu partycypowania spadkobiercy w przychodach oraz wydatkach związanych ze współposiadaniem składników majątku spadkowego. Jeżeli zatem jeden ze spadkobierców pobierze pożytki przypadające z danego składnika spadku w wysokości wyższej niż by to wynikało z jego stopnia partycypowania w przychodach ze spadku, to pozostałym spadkobiercom będzie przysługiwało w stosunku do tego spadkobiercy roszczenie o zwrot odpowiedniej części pobranych pożytków. Natomiast w sytuacji, gdy tylko jeden ze spadkobierców dokona nakładów na przedmiot wchodzący w skład spadku, to wówczas  będzie on mógł się domagać od pozostałych spadkobierców zwrotu odpowiedniej części nakładów, proporcjonalnie do wielkości udziałów w spadku poszczególnych spadkobierców. Podobnie będzie z rozliczeniem spłaconych przez danego spadkobiercę długów spadkowych.


W toku postępowania o dział spadku dany spadkobierca może domagać się od pozostałych spadkobierców zwrotu odpowiedniej części  poczynionych przez siebie tzw. nakładów koniecznych   na przedmioty spadkowe oraz pod pewnymi dodatkowymi warunkami zwrotu tzw. nakładów użytecznych. Nakładami koniecznymi są nakłady, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania z niej zgodnie z przeznaczeniem. Do nakładów koniecznych można zaliczyć m.in. podatki i inne opłaty administracyjne związane z korzystaniem z danej rzeczy, koszty związane z konserwacją danej rzeczy oraz wydatki na niezbędne remonty. Przez nakłady użyteczne z kolei rozumie się nakłady mające na celu ulepszenie rzeczy, poczynione m.in. w celu podniesienia wartości rzeczy oraz w celu zwiększenia osiąganych z rzeczy przychodów. Możliwość domagania się przez spadkobiercę zwrotu poczynionych przez siebie nakładów użytecznych uzależniona jest jednak od tego, czy wspomniane nakłady faktycznie doprowadziły do wzrostu wartości rzeczy lub zwiększenia osiąganych z rzeczy przychodów. Ponadto, kwota dochodzona przez spadkobiercę z tytułu zwrotu nakładów użytecznych na przedmioty spadkowe nie może przekroczyć sumy odpowiadającej wzrostowi wartości rzeczy w związku z poczynionymi przez spadkobiercę nakładami. Roszczenie spadkobiercy o zwrot nakładów użytecznych na dany przedmiot spadkowy będzie przysługiwało dokonującemu ich spadkobiercy pod warunkiem, że przedmiot ten nie przypadnie temu spadkobiercy w rezultacie przeprowadzonego działu spadku.

Natomiast jeżeli chodzi o roszczenie spadkobiercy o zwrot odpowiedniej części poczynionych na dany przedmiot spadkowy nakładów koniecznych, to roszczenie o zwrot tego rodzaju nakładów będzie przysługiwało dokonującemu ich spadkobiercy niezależnie od tego, któremu spadkobiercy ostatecznie w wyniku  działu  spadku przypadnie przedmiot spadkowy, na który poczyniono nakłady, a więc także w sytuacji, gdy przedmiot ten zostanie przyznany przez sąd spadkobiercy dokonującemu nakładów koniecznych. Warto jednak odnotować, że zgodnie z poglądem reprezentowanym w orzecznictwie sądowym, roszczenie o zwrot poczynionych przez danego spadkobiercę nakładów koniecznych  na określony przedmiot spadkowy nie będzie przysługiwało spadkobiercy w sytuacji, gdy nakłady te zostały dokonane jedynie na część rzeczy, wydzieloną temu spadkobiercy do wyłącznego korzystania.

Należy pamiętać, że zgodnie z treścią art. 618 § 3 w zw. z art. 688 Kodeksu postępowania cywilnego, po wydaniu prawomocnego postanowienia w przedmiocie działu spadku  spadkobiercy nie  mogą już dochodzić roszczeń z tytułu rozliczenia nakładów poczynionych na spadek, pobranych pożytków ze spadku oraz spłaconych długów spadkowych niezależnie od tego, czy przedmiotowe roszczenia zostały zgłoszone w toku postępowania działowego. Dlatego też niezwykle istotne jest zgłoszenie wspomnianych roszczeń w toku postępowania sądowego o dział spadku, gdyż ewentualne zaniechanie w tym względzie będzie skutkowało w przyszłości utratą możności ich dochodzenia na drodze sądowej.










Brak komentarzy:

Prześlij komentarz