Skarga na przewlekłość postępowania sądowego i administracyjnego - jakie uprawnienia przysługują stronie postępowania w przypadku nieuzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu sprawy?

Przedłużające się w nieskończoność postępowania sądowe i administracyjne stanowią poważną przeszkodę w prawidłowym funkcjonowaniu polskiego wymiaru sprawiedliwości oraz aparatu administracyjnego. Długotrwałość prowadzonych postępowań przed organami władzy publicznej uderza przede wszystkim w zwykłych obywateli, którzy w starciu z biurokratyczną machiną państwa często stoją na z góry straconej pozycji. Nie oznacza to jednak, że nie istnieją skuteczne instrumenty prawne pozwalające zapobiegać dalszemu utrzymywaniu się stanu przewlekłości postępowania oraz niwelować negatywne dla stron postępowania skutki z tym związane. Instrumenty prawne, o których mowa powyżej, to przede wszystkim:

• skarga na przewlekłość postępowania, przewidziana w przepisach ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku - o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki
• zażalenie na przewlekłość postępowania administracyjnego w trybie przepisu art. 37 Kodeksu postępowania administracyjnego lub skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na przewlekłe prowadzenie postępowania administracyjnego w trybie przepisu art. 3 par 2 pkt 8 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi;
• roszczenie odszkodowawcze na podstawie przepisu art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego wobec Skarbu Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej;
• roszczenie odszkodowawcze na podstawie przepisu art. 417 (1) § 3 Kodeksu cywilnego wobec Skarbu Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa.

Skarga na przewlekłość postępowania, przewidziana w przepisach ustawy z dnia 17.06.2004 r.

Skarga na przewlekłość postępowania, o której mowa w przepisach ustawy z dnia 17.06.2004 r. - "o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki ... ",  jest środkiem prawnym właściwym do stwierdzania przewlekłości następujących rodzajów postępowań:

1. postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe;
2. postępowania w sprawach o wykroczenia;
3. postępowania karnego;
4. postępowania cywilnego;
5. postępowania sądowo-administracyjnego;
6. postępowania egzekucyjnego.

Skarga na przewlekłość postępowania, przewidziana w przepisach ustawy z dnia 17.06.2004 r., nie jest natomiast środkiem prawnym właściwym do stwierdzania przewlekłości postępowań administracyjnych. Przewlekłość postępowań administracyjnych jest bowiem stwierdzana albo w trybie zażalenia na podstawie art. 37 Kodeksu postępowania administracyjnego, albo w trybie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na podstawie przepisu art. 3 § 2 pkt 8 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Skarga na przewlekłość postępowania przysługuje stronom danego postępowania w przypadku, gdy postępowanie w sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Długotrwałość danego postępowania sama w sobie nie jest jeszcze wystarczającą przesłanką stwierdzenia przewlekłości tego postępowania i tym samym uwzględnienia wniesionej przez stronę skargi na przewlekłość, gdyż o przewlekłości postępowania możemy mówić dopiero wtedy, gdy przedłużający się czas trwania danego postępowania jest wynikiem określonych nieprawidłowości w podejmowaniu czynności procesowych przez organ prowadzący to postępowanie. W orzecznictwie sądowym reprezentowany jest pogląd, że za przewlekłe  może zostać, co do zasady, uznane tylko takie postępowanie, które trwa dłużej niż 12 miesięcy. Argumentem przemawiającym za zaaprobowaniem tej tezy jest treść przepisu art. 14 ustawy z dnia 17.06.2004 r. - "o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki ... ", który stanowi, że Skarżący może wystąpić z nową skargą na przewlekłość w tej samej sprawie dopiero po upływie 12 miesięcy od dnia oddalenia uprzednio wniesionej skargi w tym przedmiocie. 

W treści skargi na przewlekłość postępowania Skarżący powinien sformułować żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy. Ponadto, Skarżący może żądać przyznania od Skarbu Państwa sumy pieniężnej w wysokości od 2 000 złotych do 20 000 złotych w przypadku uwzględnienia skargi, jak też wydania odpowiednich zaleceń organowi prowadzącemu postępowanie w sprawie, której skarga dotyczy. Wysokość sumy pieniężnej przyznawanej od Skarbu Państwa na rzecz Skarżącego jest ustalana proporcjonalnie do wielkości zwłoki w rozpoznaniu sprawy, jej przyczyn oraz dotkliwości dla Skarżącego.

Odszkodowanie od Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną przewlekłością postępowania

Jeżeli strona doznała szkody w wyniku przewlekłego prowadzenia postępowania, to wówczas istnieje możliwość dochodzenia przez nią z tego tytułu odszkodowania od Skarbu Państwa na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej. W przypadku, gdy dane postępowanie, co do którego strona podnosi zarzut jego przewlekłego prowadzenia, jest ciągle w toku, to warunkiem wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa jest uprzednie uzyskanie tzw. przedsądu, czyli formalnego stwierdzenia przewlekłości tego postępowania w trybie wcześniej już omówionej w niniejszym artykule skargi na przewlekłość, przewidzianej w przepisach ustawy z dnia 17.06.2004 r. - "o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki ... ". Jeżeli jednak wspomniane postępowanie zostało już prawomocnie zakończone, to wymóg uprzedniego uzyskania przedsądu nie obowiązuje, a kwestia, czy dane postępowanie było prowadzone w sposób przewlekły będzie rozstrzygana przez sąd rozpoznający sprawę o odszkodowanie przeciwko Skarbowi Państwa.

Warunkiem zasądzenia przez Sąd odszkodowania od Skarbu Państwa z tytułu obowiązku naprawienia szkody spowodowanej przewlekłością danego postępowania - oprócz samego stwierdzenia  stanu przewlekłości tego postępowania - jest zaistnienie generalnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym powstanie faktycznej szkody, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z przewlekłym prowadzeniem postępowania przez organ władzy publicznej.