Wypadek przy pracy - definicja oraz przesłanki dochodzenia odszkodowania za wypadek przy pracy

Pracownikowi, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia w związku ze świadczeniem pracy na rzecz swojego pracodawcy mogą przysługiwać określone świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego, jak również roszczenie o odszkodowanie uzupełniające w stosunku do samego pracodawcy. Dochodzenie przez poszkodowanego pracownika roszczeń z tytułu wypadku przy pracy może zatem odbywać się dwutorowo: z jednej strony w postępowaniu przez organami ZUS, a z drugiej w postępowaniu przed sądem cywilnym zainicjowanym pozwem skierowanym przeciwko pracodawcy. Jednym z warunków wystąpienia przez poszkodowanego pracownika ze wspomnianymi wyżej roszczeniami jest zakwalifikowanie zdarzenia powodującego u pracownika uraz lub jego śmierć jako wypadku przy pracy w rozumieniu przepisu art. 3 ustawy z dnia 30.10.2002 r. - o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Jakie zdarzenie może zostać uznane za wypadek przy pracy?

Pojęcie "wypadek przy pracy" ma szersze znaczenie, niż wynikałoby to z jego czysto literalnego rozumienia. Na podstawie ustawowej definicji wspomnianego pojęcia można wskazać określone przesłanki uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy, do których należą:

1. zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika, które zaistniało w związku z pracą;
2. zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika zostało spowodowane przyczyną zewnętrzną;
3. nagły charakter zdarzenia.

Zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika musi pozostawać w związku z pracą, co oznacza konieczność istnienia co najmniej jednego z następujących związków: czasowego, miejscowego lub funkcjonalnego. Zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika pozostaje w związku czasowym z pracą w sytuacji, gdy doszło do niego w godzinach pracy poszkodowanego pracownika, o ile pracownik faktycznie pozostawał w tym czasie w dyspozycji pracodawcy. Związek miejscowy z pracą występuje wówczas, gdy zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika zaistniało w miejscu świadczenia pracy lub w miejscu na drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. W konsekwencji, wypadek komunikacyjny w drodze z miejsca zamieszkania pracownika do miejsca wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy nie będzie mógł, co do zasady, zostać zakwalifikowany jako wypadek przy pracy (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.11.2006 r. w sprawie o sygn. II UK 101/06). Związek funkcjonalny z pracą zdarzenia powodującego uraz lub śmierć pracownika zachodzi w sytuacji, gdy zdarzenie to nastąpiło w czasie lub w związku z wykonywaniem przez pracownika obowiązków wynikających ze stosunku pracy albo w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy. Związek funkcjonalny z pracą ma istotne znaczenie zwłaszcza przy podejmowaniu próby zakwalifikowania bójki pracowników jako wypadku przy pracy. Bójka pracowników może zostać uznana za wypadek przy pracy, jeżeli została spowodowana zaistniałym pomiędzy pracownikami konfliktem na tle wykonywania obowiązków pracowniczych, a jednocześnie zachodzi związek czasowy lub miejscowy tego zdarzenia z pracą (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08.11.2012 r. w sprawie o sygn. II PK 80/12).

Dla możności zakwalifikowania danego zdarzenia jako wypadku przy pracy niezbędne jest wykazanie, że zdarzenie to nastąpiło w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych, nie tkwiących bezpośrednio w organizmie poszkodowanego pracownika. Nie oznacza to jednak, że takie zdarzenia jak zawał mięśnia sercowego lub udar mózgu w żadnym przypadku nie będą mogły zostać uznane za wypadek przy pracy. Istnienie samoistnego schorzenia w organizmie pracownika, które samo w sobie, bez udziału czynników zewnętrznych mogło doprowadzić do zawału serca lub udaru mózgu nie wyklucza współistnienia także zewnętrznej przyczyny wystąpienia u pracownika zawału serca lub udaru mózgu, którą przykładowo może stanowić silna reakcja stresowa na nieoczekiwane zdarzenie lub gwałtowny i nadmierny wysiłek fizyczny. Jeżeli wspomniane wyżej czynniki zewnętrzne stanowiły istotną i bezpośrednią współprzyczynę (obok rozwoju samoistnego schorzenia w organizmie pracownika) wystąpienia u pracownika zawału serca lub udaru mózgu oraz pozostawały w związku z pracą, to możliwe będzie stwierdzenie zaistnienia wypadku przy pracy.

Aby zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika mogło zostać uznane za wypadek przy pracy, to musi mieć ono nagły charakter. W związku z powyższym, pogorszenie się stanu zdrowia pracownika, które było procesem rozciągniętym w czasie, zachodzącym na przestrzeni dłuższego okresu, nie będzie stanowiło wypadku przy pracy, gdyż w takim przypadku nie zostanie spełniony warunek "nagłości" zdarzenia. "Nagłość" zdarzenia powodującego uraz lub śmierć pracownika jest zasadniczym kryterium umożliwiającym odróżnienie wypadku przy pracy od choroby zawodowej (Zobacz też artykuł: "Choroba pracownicza a choroba zawodowa - z problematyki odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy z tytułu chorób spowodowanych warunkami pracy").

Przesłanki dochodzenia roszczeń z tytułu wypadku przy pracy

Oprócz uznania danego zdarzenia z udziałem pracownika za wypadek przy pracy w rozumieniu przepisu art. 3 ustawy z dnia 30.10.2002 r. - o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, możność dochodzenia poszczególnych roszczeń z tytułu wypadku przy pracy uwarunkowana jest koniecznością zaistnienia także szeregu innych przesłanek. Jednym ze świadczeń pieniężnych, które mogą przysługiwać z ubezpieczenia społecznego pracownikowi poszkodowanemu w następstwie wypadku przy pracy jest jednorazowe odszkodowanie przewidziane w przepisie art. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Przesłanką dochodzenia jednorazowego odszkodowania jest doznanie przez pracownika stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy, rozumianego odpowiednio jako naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy lub jako naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie. Kolejną przesłanką żądania od ZUS wypłaty jednorazowego odszkodowania jest zakończenie dotychczasowego leczenia i rehabilitacji pracownika, co w praktyce oznacza konieczność załączenia do wniosku o jednorazowe odszkodowanie zaświadczenia o stanie zdrowia pracownika dla celów świadczeń z ubezpieczenia społecznego, wystawionego przez lekarza prowadzącego leczenie oraz zawierającego w swej treści stwierdzenie faktu zakończenia leczenia i rehabilitacji (druk ZUS N-9). 

Należy zauważyć, że przesłanką dochodzenia od ZUS jednorazowego odszkodowania - podobnie jak innych świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadku przy pracy - nie jest konieczność stwierdzenia winy pracodawcy w spowodowaniu wypadku przy pracy. Co więcej, poszkodowany pracownik może skutecznie dochodzić wypłaty jednorazowego odszkodowania nawet w sytuacji, gdy wypadek przy pracy został spowodowany zawinionym zachowaniem pracownika, o ile zachowanie to nie nosiło znamion umyślności lub rażącego niedbalstwa albo oprócz zawinionego zachowania pracownika istniały jeszcze inne przyczyny wystąpienia wypadku przy pracy.

Wina pracodawcy w spowodowaniu wypadku przy pracy może mieć jednak znaczenie przy ocenie zasadności roszczenia pracownika o odszkodowanie skierowanego bezpośrednio wobec pracodawcy. Tak jak zostało to już wspomniane, pracownikowi poszkodowanemu w następstwie wypadku przy pracy może przysługiwać - oprócz świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego - także roszczenie o odszkodowanie uzupełniające wobec samego pracodawcy, o ile uzyskane przez pracownika świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego nie pokryły w całości szkody doznanej przez pracownika w związku z wypadkiem przy pracy. Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy może opierać się na zasadzie ryzyka lub zasadzie winy. Pracodawca będzie odpowiadał za wypadek przy pracy na zasadzie ryzyka w sytuacji, gdy prowadzi na własny rachunek zakład lub przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu przepisu art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego. Jeżeli prowadzona przez danego pracodawcę działalność nie będzie mogła zostać zakwalifikowana jako "prowadzenie zakładu lub przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody", to wówczas do przypisania takiemu pracodawcy odpowiedzialności odszkodowawczej za wypadek przy pracy niezbędne będzie udowodnienie jego winy w spowodowaniu wypadku przy pracy. W konsekwencji, może dojść do sytuacji, w której poszkodowany pracownik będzie wprawdzie uprawniony do uzyskania jednorazowego odszkodowania z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadku przy pracy, ale nie będzie już uprawniony do dochodzenia od pracodawcy odszkodowania uzupełniającego, a to z uwagi na brak winy pracodawcy w spowodowaniu wypadku przy pracy.