W czasie trwania związku małżeńskiego, w którym obowiązuje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, każdy z małżonków jest uprawniony, co do zasady, do samodzielnego sprawowania zarządu majątkiem wspólnym. Zgoda drugiego małżonka jest wymagana jedynie do dokonania ściśle określonych czynności prawnych, takich jak np. zbycie nieruchomości lub darowizna z majątku wspólnego. Zasady sprawowania zarządu majątkiem wspólnym ulegają jednak istotnej zmianie z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej pomiędzy małżonkami, np. na skutek prawomocnie orzeczonego rozwodu lub separacji. Od momentu ustania wspólności majątkowej małżeńskiej zbycie przez jednego z małżonków jakiegokolwiek składnika majątku wspólnego lub nawet tylko udziału tego małżonka w przedmiocie należącym do majątku wspólnego zawsze wymaga zgody drugiego małżonka. Zbycie składnika majątku wspólnego bez wymaganej zgody drugiego małżonka po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej stwarza istotne trudności przy ustalaniu składu majątku wspólnego małżonków podlegającego podziałowi w ramach postępowania sądowego o podział majątku wspólnego. Mianowicie pojawia się wówczas pytanie, czy małżonek, który nie wyraził zgody na zbycie danego przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego, może domagać się przyznania mu tego przedmiotu na własność w postępowaniu o podział majątku wspólnego, a jeśli nie, to jak należy dokonać pomiędzy małżonkami wzajemnych rozliczeń z tego tytułu.
Zbycie całego składnika majątku wspólnego a zbycie tylko udziału małżonka w tym składniku - różne skutki prawne
W ramach dokonywania pomiędzy małżonkami rozliczeń z tytułu zbycia przez jednego z małżonków bez zgody drugiego małżonka danego przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej należy odróżnić zbycie całego, określonego przedmiotu majątkowego od zbycia jedynie udziału małżonka we współwłasności tego przedmiotu. W pierwszym przypadku, brak zgody drugiego małżonka na zbycie składnika majątku wspólnego osobie trzeciej będzie przeważnie skutkował nieważnością tak dokonanego rozporządzenia majątkowego, a co za tym idzie, sąd prowadzący postępowanie o podział majątku wspólnego małżonków będzie mógł przyznać ten składnik na własność jednego z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego małżonka lub go sprzedać w trybie licytacji publicznej i podzielić pomiędzy małżonków sumę pieniężną uzyskaną ze sprzedaży. Inaczej należy natomiast oceniać skutki prawne zbycia przez jednego z małżonków bez zgody drugiego małżonka udziału we współwłasności przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego. Tego rodzaju rozporządzenie majątkowe będzie bezskuteczne tylko wówczas, gdy narusza uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale majątku wspólnego. Z naruszeniem wspomnianych wyżej uprawnień drugiego małżonka będziemy mieli do czynienia w sytuacji, gdy z całokształtu okoliczności sprawy wynika, że dany przedmiot wchodzący w skład majątku wspólnego zostałby w postępowaniu działowym przyznany na własność właśnie temu małżonkowi. Decydujące znaczenie w tym względzie będzie miało porównanie sytuacji majątkowej i możliwości zarobkowych każdego z małżonków, ustalenie dotychczasowego sposobu korzystania przez małżonków z przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego oraz inne okoliczności świadczące o celowości przyznania tego przedmiotu na własność danemu małżonkowi.
Jeżeli sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego uzna, że rozporządzenie przez jednego z małżonków udziałem w przedmiocie wchodzącym w skład majątku wspólnego bez zgody drugiego małżonka było bezskuteczne, to wówczas dokona podziału tego majątku tak, jak gdyby zbycie udziału we wspomnianym wyżej przedmiocie nigdy nie miało miejsca, a więc sąd będzie mógł przyznać ten przedmiot w całości na własność drugiego małżonka. Jeżeli jednak nie zaistnieją przesłanki do uznania tego rodzaju rozporządzenia za bezskuteczne, to sąd dokonując podziału majątku wspólnego powinien zaliczyć wartość zbytego przez jednego z małżonków udziału w określonym składniku majątku wspólnego na poczet należnego temu małżonkowi udziału w całym majątku wspólnym. Co istotne, zaliczeniu podlega wartość rynkowa udziału w przedmiocie wchodzącym w skład majątku wspólnego z chwili dokonywania podziału tego majątku, a nie kwota rzeczywiście uzyskana przez małżonka z tytułu zbycia udziału.
W sytuacji, gdy jeden z małżonków przeznaczy wchodzące w skład majątku wspólnego środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym na nabycie określonego przedmiotu majątkowego, to skutki z tym związane będą podlegały zróżnicowaniu w zależności od tego, czy wspomniane nabycie nastąpiło jeszcze w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też już po jej ustaniu. W pierwszym przypadku, nabyty przedmiot majątkowy zgodnie z zasadą surogacji wejdzie w skład majątku wspólnego małżonków, co oznacza, że w postępowaniu sądowym o podział tego majątku będzie on mógł zostać przyznany na własność także temu małżonkowi, który formalnie nie dokonał jego nabycia. Jeżeli jednak do nabycia przez jednego z małżonków przedmiotu majątkowego za środki pieniężne wchodzące w skład majątku wspólnego dojdzie już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, to wówczas nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku osobistego tego małżonka, a drugiemu małżonkowi w postępowaniu o podział majątku wspólnego będzie przysługiwało jedynie roszczenie o zasądzenie kwoty odpowiadającej przysługującemu mu udziałowi (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.10.2016 r. w sprawie o sygn. III CSK 382/15).
Jeżeli sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego uzna, że rozporządzenie przez jednego z małżonków udziałem w przedmiocie wchodzącym w skład majątku wspólnego bez zgody drugiego małżonka było bezskuteczne, to wówczas dokona podziału tego majątku tak, jak gdyby zbycie udziału we wspomnianym wyżej przedmiocie nigdy nie miało miejsca, a więc sąd będzie mógł przyznać ten przedmiot w całości na własność drugiego małżonka. Jeżeli jednak nie zaistnieją przesłanki do uznania tego rodzaju rozporządzenia za bezskuteczne, to sąd dokonując podziału majątku wspólnego powinien zaliczyć wartość zbytego przez jednego z małżonków udziału w określonym składniku majątku wspólnego na poczet należnego temu małżonkowi udziału w całym majątku wspólnym. Co istotne, zaliczeniu podlega wartość rynkowa udziału w przedmiocie wchodzącym w skład majątku wspólnego z chwili dokonywania podziału tego majątku, a nie kwota rzeczywiście uzyskana przez małżonka z tytułu zbycia udziału.
Likwidacja przez jednego z małżonków rachunku bankowego, na którym zgromadzono środki pieniężne wchodzące w skład majątku wspólnego małżonków
Do dość często stosowanych przez nieuczciwych małżonków praktyk ukierunkowanych na ukrycie majątku wspólnego podlegającego podziałowi należy dokonywanie przez nich nieuzasadnionych operacji na rachunkach bankowych, na których gromadzone były środki pieniężne wchodzące w skład majątku wspólnego. Samowolne rozporządzenie przez jednego z małżonków środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym bez zgody drugiego małżonka rodzi, co do zasady, odpowiedzialność odszkodowawczą małżonka dokonującego takiego rozporządzenia. Małżonek może się zwolnić od odpowiedzialności odszkodowawczej wobec współmałżonka tylko w sytuacji, gdy wykaże, że pobrane z rachunku bankowego środki pieniężne przeznaczył na zaspokojenie swoich usprawiedliwionych potrzeb związanych z utrzymaniem lub na bieżące koszty utrzymania rodziny. Rozliczenie szkody wyrządzonej wskutek samowolnego rozporządzenia przez jednego z małżonków środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym może nastąpić w postępowaniu sądowym o podział majątku wspólnego małżonków poprzez zaliczenie na poczet udziału tego małżonka w majątku wspólnym kwoty samowolnie pobranych przez niego środków z rachunku bankowego lub poprzez zasądzenie od niego tytułem spłaty na rzecz drugiego małżonka kwoty odpowiadającej połowie samowolnie pobranych środków pieniężnych.
W sytuacji, gdy jeden z małżonków przeznaczy wchodzące w skład majątku wspólnego środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym na nabycie określonego przedmiotu majątkowego, to skutki z tym związane będą podlegały zróżnicowaniu w zależności od tego, czy wspomniane nabycie nastąpiło jeszcze w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też już po jej ustaniu. W pierwszym przypadku, nabyty przedmiot majątkowy zgodnie z zasadą surogacji wejdzie w skład majątku wspólnego małżonków, co oznacza, że w postępowaniu sądowym o podział tego majątku będzie on mógł zostać przyznany na własność także temu małżonkowi, który formalnie nie dokonał jego nabycia. Jeżeli jednak do nabycia przez jednego z małżonków przedmiotu majątkowego za środki pieniężne wchodzące w skład majątku wspólnego dojdzie już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, to wówczas nabyty przedmiot wejdzie w skład majątku osobistego tego małżonka, a drugiemu małżonkowi w postępowaniu o podział majątku wspólnego będzie przysługiwało jedynie roszczenie o zasądzenie kwoty odpowiadającej przysługującemu mu udziałowi (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.10.2016 r. w sprawie o sygn. III CSK 382/15).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz