Odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie - kiedy przysługuje i co obejmuje?

Odszkodowanie za zastosowanie środka zapobiegawczego w  postaci tymczasowego aresztowania jest formą rekompensaty finansowej przysługującej oskarżonemu od Skarbu Państwa za doznaną przez niego w związku z bezpodstawnym stosowaniem wspomnianego środka szkodę majątkową i niemajątkową. Przedmiotowe odszkodowanie dochodzone jest w specyficznym trybie, gdyż nie jest zasądzane  wyrokiem sądu cywilnego uwzględniającego uprzednio wniesione przez oskarżonego powództwo, lecz jest zasądzane przez sąd karny w postępowaniu inicjowanym wskutek złożenia przez oskarżonego odpowiedniego wniosku w tym zakresie. Wniosek o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie należy złożyć w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego. Wspomniany wniosek powinien zostać złożony przez oskarżonego w ciągu roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Należy zaznaczyć, że postępowanie w przedmiocie wniosku oskarżonego o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie jest wolne od kosztów sądowych, co oznacza, że oskarżony nie uiszcza opłaty sądowej od  wniosku o odszkodowanie, ani nie ponosi żadnych innych wydatków związanych z czynnościami przeprowadzonymi w toku postępowania sądowego.

Zgodnie z terminologią przyjętą przez ustawodawcę, odszkodowanie przysługuje oskarżonemu tylko za "niewątpliwie niesłuszne" tymczasowe aresztowanie. Posłużenie się przez ustawodawcę tego rodzaju sformułowaniem o charakterze ocennym niestety nie sprzyja kształtowaniu się jednolitej praktyki orzeczniczej sądów powszechnych przy rozstrzyganiu kwestii, jakie konkretnie okoliczności powodują ziszczenie się podstawowej przesłanki roszczenia o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie. Podobnie, rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych wywołuje kwestia prawidłowego ustalenia zakresu pojęciowego szkody wyrządzonej oskarżonemu wskutek zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

Kiedy tymczasowe aresztowanie należy uznać za "niewątpliwie niesłuszne"? 

 

Zgodnie ze stanowiskiem reprezentowanym w orzecznictwie sądowym, tymczasowe aresztowanie może zostać uznane za niewątpliwie niesłuszne w dwóch następujących sytuacjach:

1. w sytuacji, gdy środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania został zastosowany z naruszeniem przepisów prawa;
2. w sytuacji, gdy w świetle okoliczności znanych w chwili zastosowania tymczasowego aresztowania może być ono oceniane jako słuszne, niemniej w świetle całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności treści końcowego orzeczenia okaże się, że stosowanie tego środka zapobiegawczego było zbędne.

 Zobacz: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 maja 2016 r. w sprawie o sygn. II AKa 49/16

Jeżeli tymczasowe aresztowanie zostało zastosowane z naruszeniem przepisów prawa, to będzie ono miało niewątpliwie niesłuszny charakter bez względu na treść prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, a więc bez względu na okoliczność, czy oskarżony zostanie ostatecznie skazany, czy też uniewinniony od zarzucanego mu czynu zabronionego. O stosowaniu tymczasowego aresztowania z naruszeniem przepisów prawa możemy mówić w sytuacji, gdy w chwili wydania przez sąd postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania lub postanowienia o jego przedłużeniu nie istniała albo przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania, albo żadna z przesłanek szczególnych jego stosowania, jak też w sytuacji, gdy zaistniały w sprawie okoliczności wyłączające dopuszczalność stosowania tymczasowego aresztowania (Zobacz też artykuł: Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu karnym - w jakich okolicznościach zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania będzie nieuzasadnione ?). 

Druga sytuacja, w której tymczasowe aresztowanie powinno zostać uznane za niewątpliwie niesłuszne zachodzi wówczas, gdy całokształt okoliczności sprawy, w szczególności treść prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wskazuje, że zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania było zbędne. Do prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, które mogą wskazywać na niewątpliwą niesłuszność stosowania tymczasowego aresztowania należy zaliczyć:

• prawomocny wyrok uniewinniający oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu;
• prawomocny wyrok lub prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania;
• prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie;
• prawomocny wyrok skazujący, w którym sąd odstąpił od wymierzenia kary;
• prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania;
• prawomocny wyrok skazujący na inną karę niż kara pozbawienia wolności.

Prawomocny wyrok uniewinniający oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu zawsze będzie wskazywał na niewątpliwą niesłuszność uprzednio zastosowanego wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania, niemniej jednak nie zawsze będzie uprawniał oskarżonego do otrzymania odszkodowania z tego tytułu. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 553 § 1 Kodeksu postępowania karnego, roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania, tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymanie.

Prawomocne orzeczenie o umorzeniu postępowania w sprawie w zasadzie także zawsze będzie świadczyło o niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, z wyjątkiem jednak sytuacji, gdy postępowanie zostanie umorzone na skutek przedawnienia karalności, jeżeli termin przedawnienia upłynął dopiero w toku postępowania, a pomimo tego tymczasowe aresztowanie było nadal stosowane wobec oskarżonego.

Z kolei prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie, prawomocny wyrok skazujący przy równoczesnym odstąpieniu od wymierzenia kary, prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz prawomocny wyrok skazujący na inną karę niż kara pozbawienia wolności będą wskazywały na niewątpliwą niesłuszność uprzednio stosowanego wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania tylko w sytuacji, gdy oskarżony swoim zachowaniem w toku postępowania nie dał powodu do zastosowania wobec niego izolacyjnego środka zapobiegawczego. Jeżeli jednak tymczasowe aresztowanie zostało zastosowane wobec oskarżonego z uwagi np. na jego uporczywe niestawianie się na wezwania organów prowadzących postępowanie lub ukrywanie się, to nawet fakt późniejszego warunkowego umorzenia postępowania lub skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nie będą uzasadniały tezy, że tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne.

Jakie rodzaje szkód mogą być rekompensowane odszkodowaniem za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie?

 

Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa z tytułu szkody wyrządzonej oskarżonemu wskutek niewątpliwie niesłusznego stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania obejmuje zarówno obowiązek naprawienia szkody majątkowej, jak i szkody o charakterze niemajątkowym, polegającej na doznanych przez oskarżonego cierpieniach fizycznych i psychicznych w związku z tymczasowym aresztowaniem.

Szkoda majątkowa wyrządzona w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania może polegać albo na spowodowaniu straty w majątku oskarżonego, czyli zmniejszeniu aktywów tego majątku lub zwiększeniu jego pasywów, albo na utracie spodziewanych przez oskarżonego dochodów, które oskarżony z dużym prawdopodobieństwem by uzyskał, gdyby tylko nie zastosowano wobec niego tymczasowego aresztowania. Szkodę majątkową wyrządzoną oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stanowi przede wszystkim suma utraconego przez niego wynagrodzenia za pracę lub suma utraconych dochodów z tytułu prowadzonej osobiście przez oskarżonego działalności gospodarczej, pomniejszona o normalne wydatki związane z funkcjonowaniem oskarżonego na wolności, których wobec tymczasowego aresztowania nie poniósł. W przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania zastosowanego wobec oskarżonego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, należne oskarżonemu odszkodowanie obejmie kwotę utraconego wynagrodzenia za pracę za cały okres stosowania tymczasowego aresztowania, chyba że oskarżony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas oznaczony, który miał upłynąć jeszcze przez zakończeniem stosowania wobec oskarżonego wspomnianego środka zapobiegawczego. Zgodnie z treścią przepisu art. 66 § 1 Kodeksu pracy, umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. Stosownie natomiast do treści przepisu art. 66 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia. Mając na uwadze treść przytoczonych powyżej przepisów prawa pracy, pojawia się pytanie, czy w przypadku, gdy okres stosowania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania jest krótszy niż czas trwania postępowania karnego, a oskarżony następnie zostaje ponownie zatrudniony przez pracodawcę w trybie art. 66 § 2 Kodeksu pracy, oskarżonemu przysługuje odszkodowanie w wysokości utraconego wynagrodzenia za pracę także za cały okres od dnia uchylenia stosowania tymczasowego aresztowania do dnia prawomocnego zakończenia postępowania karnego? Sąd Najwyższy stwierdził, że kwestia ta pozostaje otwarta (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2014 r. w sprawie o sygn. III KK 479/13). Wydaje się, że decydujące znaczenie w tym względzie powinna mieć okoliczność, czy w wyniku stosowania tymczasowego aresztowania oskarżony utracił zdolność do pracy zarobkowej w okresie pomiędzy uchyleniem tymczasowego aresztowania a prawomocnym zakończeniem postępowania karnego w sposób wskazany w art. 66 § 2 Kodeksu pracy.

Do innych rodzajów szkód majątkowych wyrządzonych oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania należy zaliczyć:

• opłacone przez oskarżonego czesne za studia, za okres studiów odpowiadający okresowi  stosowania wobec oskarżonego niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania;
• naliczone oskarżonemu kary umowne w związku z niewykonaniem przez niego w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania zobowiązań cywilnoprawnych;
• poniesione przez oskarżonego wydatki na leczenie schorzeń, których oskarżony nabawił się w wyniku stosowania wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania;
• poniesione koszty przygotowania paczek żywnościowych dostarczanych oskarżonemu do zakładu karnego w okresie stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli nabycie paczek żywnościowych  było finansowane ze środków pochodzących z majątku oskarżonego lub z majątku wspólnego oskarżonego i jego małżonka.

Tak jak zostało to już wcześniej wspomniane, szkodę niemajątkową wyrządzoną oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania będą stanowiły cierpienia fizyczne i psychiczne doznane przez oskarżonego w związku ze stosowaniem wobec niego tymczasowego aresztowania. Wysokość zadośćuczynienia należnego oskarżonemu za doznaną przez niego szkodę niemajątkową należy ustalać przede wszystkim w oparciu o rodzaj, czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych oraz ich natężenie. Ponadto, na wysokość wspomnianego zadośćuczynienia będą miały wpływ także takie okoliczności jak utrata przez oskarżonego dobrego imienia oraz ostracyzm środowiskowy, o ile okoliczności te wynikły z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, a nie z samego faktu prowadzenia postępowania karnego przeciwko oskarżonemu.

Egzekucja długu z majątku wspólnego małżonków - jak skutecznie przeprowadzić egzekucję ze składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka?

Fakt pozostawania przez dłużnika w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej może stanowić dla wierzyciela istotną przeszkodę w skutecznej egzekucji zasądzonych na jego rzecz należności. Jeżeli bowiem okaże się, że wszystkie składniki majątku dłużnika, z których wierzyciel mógłby potencjalnie uzyskać zaspokojenie swoich wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym, nie należą do majątku osobistego dłużnika, lecz stanowią majątek wspólny dłużnika i jego małżonka, wówczas możliwość prowadzenia egzekucji z tych składników majątkowych uzależniona jest od przedstawienia przez wierzyciela pisemnej zgody małżonka dłużnika na dokonanie czynności prawnej, z której wynika egzekwowana wierzytelność. Brak wspomnianej zgody uniemożliwia zatem prowadzenie przez wierzyciela egzekucji ze składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka tak długo, jak długo dłużnik wraz ze swoim małżonkiem pozostają w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Aby móc skierować egzekucję do składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka wierzyciel musi więc doprowadzić do ustania istniejącej pomiędzy nimi wspólności majątkowej. W tym celu wierzyciel musi złożyć w sądzie rodzinnym pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem. Po uprawomocnieniu się wyroku sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową wierzyciel musi dokonać zajęcia prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, a następnie wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału tego majątku. Sekwencja poszczególnych zdarzeń wygląda więc tutaj następująco:

1. Złożenie przez wierzyciela w sądzie rodzinnym pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem;
2. Uprawomocnienie się wyroku sądu rodzinnego orzekającego rozdzielność majątkową pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem;
3. Złożenie przez wierzyciela do komornika wniosku o zajęcie prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
4. Zajęcie przez komornika prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
5. Złożenie przez wierzyciela w sądzie wniosku o dokonanie podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
6. Uprawomocnienie się postanowienia sądu o podziale majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka;
7. Złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji z tych składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, które w rezultacie dokonanego przez sąd podziału tego majątku przypadły dłużnikowi.

Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd

Zgodnie z treścią przepisu art. 52 § 1a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Do przesłanek powództwa o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej należą zatem:

• dysponowanie przez wierzyciela tytułem wykonawczym przeciwko małżonkowi - dłużnikowi;
• uprawdopodobnienie przez wierzyciela, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

W kontekście drugiej ze wskazanych powyżej przesłanek, powództwo wierzyciela o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami będzie bezzasadne zwłaszcza w sytuacji, gdy wierzycielowi przysługuje stwierdzona tytułem wykonawczym wierzytelność w stosunku do obu małżonków, jak też w przypadku, gdy dłużnikiem jest co prawda tylko jeden z małżonków, lecz drugi małżonek wyraził zgodę na dokonanie czynności prawnej, z której wynika ten dług. Uprawdopodobnienie przez wierzyciela, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków niekoniecznie musi polegać na załączeniu do pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej postanowień o umorzeniu uprzednio prowadzonych postępowań egzekucyjnych ze składników majątku osobistego dłużnika z powodu bezskuteczności egzekucji. Wystarczające jest, przykładowo, powołanie się przez wierzyciela na treść złożonego przez dłużnika w toku postępowania o wyjawienie jego majątku wykazu tego majątku, z której wynika, że wartość majątku osobistego dłużnika jest niższa niż kwota wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym. Wydaje się, że powództwo wierzyciela o ustanowienie rozdzielności majątkowej uzasadnia także znikoma efektywność dotychczas prowadzonej egzekucji ze składników majątku osobistego dłużnika lub z tych składników majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, z których może być prowadzona egzekucja na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego tylko przeciwko dłużnikowi, na przykład z wynagrodzenia za pracę dłużnika, pomimo że prowadzi do sukcesywnego, aczkolwiek znacznie rozłożonego w czasie zaspokajania wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym.

Zajęcie prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu ustanawiającego rozdzielność majątkową pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem dotychczasowa tzw. współwłasność łączna (bezudziałowa) składników ich majątku wspólnego ulega przekształceniu w tzw. współwłasność w częściach ułamkowych. Od tego też momentu zarówno dłużnikowi, jak i jego małżonkowi przysługuje prawo do żądania dokonania przez sąd podziału ich majątku wspólnego. Prawo do żądania dokonania  przez sąd podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka będzie przysługiwało także wierzycielowi, o ile złoży do komornika wniosek o zajęcie tego prawa. Zgodnie z treścią przepisu art. 912 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli zostało zajęte prawo, z mocy którego dłużnik może żądać działu majątku, zajęcie obejmuje wszystko to, co dłużnikowi z działu przypadnie. 

Wniosek o dokonanie podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka

Po dokonanym przez komornika zajęciu prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, wierzyciel powinien złożyć wniosek o dokonanie podziału tego majątku. Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków podlega rozpoznaniu przez sąd w trybie postępowania nieprocesowego, do którego znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o dziale spadku. W treści wniosku o podział majątku wspólnego małżonków należy dokładnie wskazać wszystkie składniki tego majątku oraz określić ich wartość. Ponadto, jeżeli w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi określona nieruchomość, do wniosku należy załączyć odpis księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości. Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków powinien także wskazywać sposób podziału poszczególnych przedmiotów i praw majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego (Zobacz też artykuł: Dział spadku - co należy uwzględnić w treści wniosku o sądowy dział spadku?).

Wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z tych składników majątku wspólnego, które po jego podziale przypadły dłużnikowi

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o podziale majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, wierzyciel powinien złożyć wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z tych składników majątku wspólnego, które przypadły dłużnikowi w wyniku podziału tego majątku. Wierzyciel powinien złożyć przedmiotowy wniosek w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się postanowienia o podziale majątku wspólnego, gdyż stosownie do treści przepisu art. 912 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, ewentualne uchybienie temu terminowi będzie skutkowało zwolnieniem  spod zajęcia komorniczego przypadłych dłużnikowi składników majątku wspólnego. Zwolnienie zaś tych składników majątkowych spod zajęcia komorniczego umożliwi dłużnikowi ich zbycie i w ten sposób udaremnienie egzekucji prowadzonej przez wierzyciela.

Prawo budowlane - kiedy remont lub przebudowa domu jednorodzinnego wymaga uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia robót budowlanych?

Wykonanie w naszym domu określonych robót budowlanych może w myśl odpowiednich przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku - Prawo budowlane wiązać się z koniecznością uprzedniego uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia zamiaru wykonania takich robót właściwemu organowi administracji. Wykonanie robót budowlanych bez wymaganego prawem pozwolenia na budowę lub zgłoszenia jest równoznaczne z samowolą budowlaną, a co za tym idzie, rodzi obowiązek uiszczenia opłaty legalizacyjnej, której wysokość może okazać się dla nas niemiłym zaskoczeniem. Aby ustrzec się tego rodzaju negatywnych konsekwencji, warto zawczasu, jeszcze przed przystąpieniem do wykonania robót budowlanych, przestudiować przepisy prawa budowlanego albo zasięgnąć opinii adwokata.

Zgodnie z przepisami prawa budowlanego, remont określonego domu jednorodzinnego wymaga uprzedniego zgłoszenia właściwemu organowi tylko w sytuacji, gdy budowa tego domu w świetle wspomnianych przepisów wymaga uzyskania pozwolenia na budowę. Budowa domu jednorodzinnego w zabudowie szeregowej lub bliźniaczej zawsze wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, a tym samym remont tego domu w każdym przypadku wymaga zgłoszenia właściwemu organowi. Zgodnie natomiast z treścią przepisu art. 29 ust. 1 pkt 1a ustawy Prawo budowlane, pozwolenia na budowę nie wymaga budowa wolno stojących budynków mieszkalnych jednorodzinnych, których obszar oddziaływania mieści się w całości na działce lub działkach, na których zostały zaprojektowane. Wnioskując a contrario, należy zatem uznać, że pozwolenia na budowę wymaga budowa wolno stojącego domu jednorodzinnego, którego obszar oddziaływania obejmuje także sąsiednie działki, a więc wykracza poza teren, na którym ten dom ma zostać posadowiony. Tym samym, remont wolno stojącego domu jednorodzinnego będzie wymagał zgłoszenia właściwemu organowi, jeżeli w obszarze oddziaływania tego domu jako obiektu budowlanego będzie znajdowała się przynajmniej jedna z sąsiednich działek. Z kolei przebudowa domu jednorodzinnego zawsze wymaga co najmniej zgłoszenia właściwemu organowi. Stosownie natomiast do treści przepisu art. 29 ust. 2 pkt 1b ustawy Prawo budowlane, jeżeli przebudowa domu jednorodzinnego prowadzi do zwiększenia dotychczasowego obszaru oddziaływania tego domu jako obiektu budowlanego, to wówczas wymaga uzyskania pozwolenia na budowę.

Mając na uwadze powyższe, dla możności ustalenia, czy wykonanie określonych robót budowlanych w danym budynku mieszkalnym jednorodzinnym będzie wiązało się z koniecznością uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia planowanych robót właściwemu organowi administracji, niezbędne jest najpierw prawidłowe zdefiniowanie takich terminów jak "remont", "przebudowa" czy "obszar oddziaływania obiektu budowlanego". 

Przebudowa, remont czy bieżąca konserwacja?

Na gruncie przepisów prawa budowlanego możemy wyróżnić 4 następujące kategorie robót budowlanych:

1. budowa obiektu budowlanego, która obejmuje także odbudowę, rozbudowę i nadbudowę obiektu budowlanego;
2. przebudowa obiektu budowlanego;
3. remont obiektu budowlanego;
4. rozbiórka obiektu budowlanego.

Remont obiektu budowlanego polega na wykonaniu w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego. Od remontu należy odróżnić tzw. bieżącą konserwację obiektu budowlanego, która nie stanowi robót budowlanych w rozumieniu przepisów prawa budowlanego ( a tym samym nie wymaga ani pozwolenia na budowę, ani zgłoszenia) i obejmuje jedynie roboty mające na celu utrzymanie obiektu budowlanego w dobrym stanie, w celu jego zabezpieczenia przed szybkim zużyciem się, czy też zniszczeniem.

Przebudowa obiektu budowlanego polega na wykonywaniu robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, takich jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji. Natomiast wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana wymienionych powyżej charakterystycznych parametrów użytkowych i technicznych istniejącego obiektu budowlanego należy zakwalifikować jako rozbudowę lub nadbudowę obiektu budowlanego.

Obszar oddziaływania obiektu budowlanego

Zgodnie z treścią przepisu art. 3 pkt 20 ustawy Prawo budowlane, pod pojęciem obszaru oddziaływania obiektu budowlanego należy rozumieć teren wyznaczony w otoczeniu obiektu budowlanego na podstawie przepisów odrębnych, wprowadzających związane z tym obiektem ograniczenia w zagospodarowaniu, w tym zabudowy tego terenu. Innymi słowy, obszarem oddziaływania obiektu budowlanego jest teren, na którym w związku z posadowieniem danego obiektu budowlanego obowiązują ograniczenia w jego zagospodarowaniu lub użytkowaniu. Niekiedy przepisy prawa budowlanego przewidują wprost, że w obszarze oddziaływania danego obiektu budowlanego znajduje się ściśle określony teren. Przykładowo, zgodnie z treścią § 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, budynek na działce budowlanej należy sytuować w odległości od granicy z sąsiednią działką budowlaną nie mniejszej niż: 4 metry - w przypadku budynku zwróconego ścianą z otworami okiennymi lub drzwiowymi w stronę tej granicy, lub 3 metry - w przypadku, budynku zwróconego ścianą bez otworów okiennych lub drzwiowych w stronę tej granicy. Dopuszcza się jednak sytuowanie na danej działce budowlanej budynku zwróconego ścianą bez otworów okiennych lub drzwiowych w stronę granicy z sąsiednią działką budowlaną w odległości 1,5 m od tej granicy lub bezpośrednio przy niej, jeżeli wynika to z ustaleń planu miejscowego albo decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Stosownie do treści § 12 ust. 4 rozporządzenia z dnia 12 kwietnia 2002 r., usytuowanie budynku  na danej działce budowlanej w odległości 1,5 m od granicy z sąsiednią działką budowlaną lub bezpośrednio przy tej granicy, powoduje objęcie sąsiedniej działki budowlanej obszarem oddziaływania w rozumieniu art. 3 pkt 20 ustawy Prawo budowlane. 

Przykłady poszczególnych robót budowlanych, których wykonanie w domu jednorodzinnym wymaga pozwolenia na budowę lub zgłoszenia

Wymianę stolarki okiennej lub drzwiowej w domu jednorodzinnym dokonywaną bez ingerencji w bryłę budynku należy zakwalifikować jako remont w rozumieniu przepisów prawa budowlanego (Zobacz: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 17 grudnia 2009 r. w sprawie o sygn. II SA/Lu 582/09). Jeżeli wymiana stolarki okiennej lub drzwiowej dokonywana jest w wolno stojącym domu jednorodzinnym, którego obszar oddziaływania mieści się w całości na działce lub działkach, na których ten dom został zaprojektowany, to wówczas nie wymaga ani pozwolenia na budowę, ani zgłoszenia właściwemu organowi. Natomiast wymiana stolarki okiennej lub drzwiowej w domu jednorodzinnym w zabudowie szeregowej lub bliźniaczej wymaga zgłoszenia właściwemu organowi administracji.

Remontem jest także wykonanie robót budowlanych polegających na wymianie pokrycia dachowego domu jednorodzinnego, o ile nie prowadzi do zmiany konstrukcji i kształtu dachu (Zobacz: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 11 marca 2015 r. w sprawie o sygn. II SA/Lu 467/14).

Utworzenie dodatkowych otworów okiennych lub drzwiowych w mieszkalnym budynku jednorodzinnym należy zakwalifikować jako przebudowę w rozumieniu przepisów prawa budowlanego. Przebudowa domu jednorodzinnego wymaga zgłoszenia, a jeżeli prowadzi do zwiększenia dotychczasowego obszaru oddziaływania domu jako obiektu budowlanego, to wiąże się z koniecznością uzyskania pozwolenia na budowę.

Jako przebudowę domu jednorodzinnego w rozumieniu przepisów prawa budowlanego należy zakwalifikować także wykonanie zadaszenia istniejącego już tarasu bezpośrednio przylegającego do domu jednorodzinnego. Natomiast dobudowanie tarasu do domu jednorodzinnego stanowi jego rozbudowę. Rozbudowa domu jednorodzinnego w zabudowie szeregowej lub bliźniaczej zawsze wymaga pozwolenia na budowę. Z kolei rozbudowa wolno stojącego domu jednorodzinnego będzie wymagała jedynie zgłoszenia, pod warunkiem, że obszar oddziaływania rozbudowanego domu jako obiektu budowlanego będzie mieścił się w całości na działce lub działkach, na których ten dom został zaprojektowany. Jeżeli obszar oddziaływania wolno stojącego domu jednorodzinnego będzie wykraczał poza działkę lub działki, na których ten dom został zaprojektowany, a więc np. w sytuacji, gdy dom jest usytuowany w odległości mniejszej niż 3 metry od granicy z sąsiednią działką budowlaną, to wówczas rozbudowa tego domu, w tym dobudowanie tarasu, będzie wymagała uzyskania pozwolenia na budowę.