piątek, 15 lipca 2016

Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu karnym - w jakich okolicznościach zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania będzie nieuzasadnione?

Tymczasowe aresztowanie jest jednym ze środków zapobiegawczych stosowanych wobec podejrzanych/oskarżonych w postępowaniu karnym, mającym na celu zabezpieczenie prawidłowego toku tego postępowania lub zapobiegnięcie popełnieniu przez podejrzanego/oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym stosuje na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, natomiast po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy. Właściwy sąd wydaje postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania jeżeli stwierdzi, że w danej sprawie spełniona została tzw. przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania, co najmniej jedna z tzw. przesłanek szczególnych stosowania tymczasowego aresztowania, jak też stwierdzi, że nie zachodzą w sprawie przesłanki negatywne stosowania tymczasowego, a zastosowanie innych tzw. nieizolacyjnych środków zapobiegawczych byłoby niewystarczające. Przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania jest spełniona wówczas, gdy zebrane w danej sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa. Z kolei do przesłanek szczególnych stosowania tymczasowego aresztowania zaliczają się:

  • uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
  • uzasadniona obawa, że podejrzany/oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
  • grożąca podejrzanemu/oskarżonemu surowa kara;
  • uzasadniona obawa, że podejrzany/oskarżony któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Stwierdzenie braku podstaw do stosowania tymczasowego aresztowania wymaga spełnienia co najmniej jednego z następujących warunków:

  • zebrane w sprawie dowody nie wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa;
  • nie zaistniała w sprawie żadna z przesłanek szczególnych stosowania tymczasowego aresztowania;
  • w sprawie zaistniała przesłanka negatywna stosowania tymczasowego aresztowania;
  • w sprawie wystarczające jest zastosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych.

Okoliczności uzasadniające brak spełnienia przesłanki ogólnej stosowania tymczasowego aresztowania


Dla zaktualizowania się przesłanki ogólnej stosowania tymczasowego aresztowania niezbędne jest wykazanie, że zebrany w danej sprawie materiał dowodowy wskazuje na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa. W orzecznictwie sądowym powszechnie reprezentowany jest pogląd, że wynikający ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego stopień prawdopodobieństwa popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa musi być zbliżony do pewności, aby mógł on uzasadniać zastosowanie tymczasowego aresztowania lub innych środków zapobiegawczych. 

Powoływanie się na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa będzie nieuzasadnione przede wszystkim wówczas, gdy jedynym dowodem wskazującym na sprawstwo przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu czynu będzie dowód uzyskany w wyniku czynności dowodowej o niskiej wartości diagnostycznej, a więc czynności dowodowej charakteryzującej się niskim stopniem niezawodności. Tytułem przykładu można tutaj wskazać na sytuację, w której jedynym dowodem wskazującym na sprawstwo przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa jest jego rozpoznanie przez świadka jako sprawcy  tegoż przestępstwa w ramach czynności okazania. Innym przykładem dowodu uzyskiwanego w wyniku czynności dowodowej o niskiej wartości diagnostycznej są wyniki badania danej substancji narkotestem w sprawie o przestępstwo posiadania środków odurzających. 

Przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania nie zostanie spełniona również w przypadku, gdy zebrany w sprawie materiał  dowodowy będzie zawierał istotne sprzeczności, w szczególności wtedy, gdy jedynymi dowodami zebranymi w sprawie na okoliczność popełnienia przez podejrzanego/oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa będą sprzeczne zeznania świadków.

Okoliczności nieuzasadniające zaistnienia przesłanek szczególnych stosowania tymczasowego aresztowania
 

Obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego, jak również obawa, że podejrzany/oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie, musi być uzasadniona konkretnymi okolicznościami wskazującymi na jej istnienie, a przede wszystkim wcześniejszym zachowaniem podejrzanego/oskarżonego podjętym w tym właśnie celu, jak i zachowaniem innych osób, podejmowanym w porozumieniu z nim.

Zgodnie z treścią art. 258 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania karnego,  uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego zachodzi w szczególności wówczas, gdy nie można ustalić jego tożsamości lub nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu. O nieposiadaniu przez podejrzanego/oskarżonego stałego miejsca pobytu w kraju nie świadczy jeszcze sam fakt, że podejrzany/oskarżony nie przebywa w miejscu swojego zamieszkania, gdyż mogą zaistnieć rozmaite okoliczności zmuszające podejrzanego/oskarżonego do czasowego opuszczenia swojego miejsca zamieszkania, takie jak np. podjęcie studiów w innej miejscowości lub konieczność sprawowania osobistej opieki nad ciężko chorym członkiem rodziny. W sytuacji, gdy podejrzany/oskarżony nie wie o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu karnym, obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego nie może być uzasadniona wyłącznie okolicznością, że organy procesowe nie znają miejsca jego aktualnego pobytu. Uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego o współudział w popełnieniu danego przestępstwa nie może także zostać wywiedziona wyłącznie z faktu, że inny podejrzany/oskarżony o współudział w popełnieniu  tego przestępstwa uciekł za granicę i trwają jego poszukiwania.
http://www.lexlege.pl/orzeczenie/95212/ii-akz-145-10-postanowienie-sadu-apelacyjnego-w-katowicach/

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, samoistnej podstawy do uznania, że zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego nie stanowi również możliwość swobodnego poruszania się obywateli polskich w granicach tzw. strefy Schengen.

W odróżnieniu od przesłanki szczególnej stosowania tymczasowego aresztowania w postaci uzasadnionej obawy ucieczki lub ukrycia się podejrzanego/oskarżonego, uzasadniona obawa, że podejrzany/oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie (tzw. obawa matactwa) nie zawsze musi wynikać z konkretnych okoliczności wskazujących na jej istnienie, lecz  może także zostać wywiedziona z charakteru danego przestępstwa. W orzecznictwie sądowym reprezentowany jest pogląd, że udział w zorganizowanej grupie przestępczej uzasadnia wystarczająco obawę bezprawnego utrudniania postępowania karnego ze względu m.in. na znajomość jej uczestników i istniejące pomiędzy nimi powiązania.
https://mojepanstwo.pl/dane/sp_orzeczenia/27468,iii-kp-1011-11

Nie uzasadnia natomiast obawy matactwa okoliczność, że podejrzany/oskarżony odmawia składania wyjaśnień w sprawie i nie przyznaje się do winy lub składa fałszywe wyjaśnienia. Nie można bowiem wywodzić negatywnych skutków dla podejrzanego/oskarżonego z faktu, że korzysta on z przysługujących mu uprawnień procesowych.
http://www.lexlege.pl/orzeczenie/95227/wz-73-08-postanowienie-sadu-najwyzszego-izba-wojskowa/

Okoliczność, że podejrzany/oskarżony zna osobiście większość świadków również  sama w sobie nie stanowi podstawy do przyjęcia tezy, że w danym przypadku zachodzi uzasadniona obawa matactwa. Natomiast  obawę matactwa może uzasadniać istnienie bliskiej więzi rodzinnej pomiędzy podejrzanym/oskarżonym a pokrzywdzonym, zwłaszcza wówczas, gdy z okoliczności sprawy wynika, że pokrzywdzony wybaczył podejrzanemu/oskarżonemu.
http://orzeczenia.krakow.sa.gov.pl/content/$N/152000000001006_II_AKz_000106_2013_Uz_2013-04-05_001

Pojęcie "zagrożenia surową karą" jako przesłanka szczególna stosowania tymczasowego aresztowania


Zgodnie z treścią art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą. Przytoczony powyżej przepis prawa zawiera domniemanie, że grożąca podejrzanemu/oskarżonemu surowa kara już sama w sobie rodzi obawę bezprawnego utrudniania przez niego postępowania karnego, a zatem w takim przypadku nie jest konieczne wskazywanie konkretnych zachowań podejrzanego/oskarżonego, które mogłyby świadczyć o tym, że będzie on próbował zakłócić prawidłowy przebieg postępowania. Z treści przepisu art. 258 § 2 Kodeksu postępowania karnego wynika, że przesłanka szczególna stosowania tymczasowego aresztowania w postaci grożącej podejrzanemu/oskarżonemu surowej kary może zaistnieć w dwóch następujących sytuacjach:

  • w sytuacji, gdy podejrzanemu/oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat i jednocześnie w świetle okoliczności danej sprawy realne jest wymierzenie podejrzanemu/oskarżonemu "surowej kary",  tj. kary pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 3 lat, albo
  • w sytuacji, gdy sąd I instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata.

W pierwszej zatem z wymienionych powyżej sytuacji, przesłanka grożącej podejrzanemu/oskarżonemu surowej kary zaktualizuje się dopiero wtedy, gdy łącznie spełnione zostaną następujące warunki:

  • górna granica ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności za przestępstwo zarzucane podejrzanemu/oskarżonemu wynosi co najmniej 8 lat;
  • w świetle okoliczności danej sprawy realne jest wymierzenie podejrzanemu/oskarżonemu kary pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 3 lat.

Mając na uwadze powyższe, przesłanka stosowania tymczasowego aresztowania w postaci grożącej podejrzanemu/oskarżonemu surowej kary nie zaistnieje przed wszystkim wtedy, gdy górna granica ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności za przestępstwo zarzucane podejrzanemu/oskarżonemu jest niższa niż 8 lat. W takiej sytuacji nie będzie już miała żadnego znaczenia okoliczność, czy w świetle okoliczności danej sprawy realne jest wymierzenie podejrzanemu/oskarżonemu kary pozbawienia wolności w wymiarze co najmniej 3 lat. Jeżeli jednak, wspomniana granica ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności wynosi co najmniej 8 lat, wówczas w celu ustalenia realnie grożącej podejrzanemu/oskarżonemu kary pozbawienia wolności niezbędne jest odwołanie się do zaistniałych w sprawie okoliczności, które mogą mieć wpływ na jej wymiar. Do tych okoliczności zalicza się w szczególności:

  • okoliczności wskazane jako dyrektywy sądowego wymiaru kary, o których mowa w art. 53 Kodeksu karnego;
  • okoliczność, czy podejrzany/oskarżony posiada status nieletniego lub młodocianego;
  • okoliczność, czy zarzucane podejrzanemu/oskarżonemu przestępstwo zostało popełnione w warunkach recydywy.

Przesłanka szczególna stosowania tymczasowego aresztowania w postaci uzasadnionej obawy popełnienia nowego, ciężkiego przestępstwa


Zgodnie z tym co zostało już wcześniej zasygnalizowane, do przesłanek szczególnych stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania należy także uzasadniona obawa, że podejrzany/oskarżony któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził. Przesłanka ta nie zostanie zatem spełniona przed wszystkim wówczas, gdy zarzucane podejrzanemu/oskarżonemu przestępstwo będzie miało charakter nieumyślny. Ponadto obawa, że podejrzany/oskarżony popełni nowe, ciężkie przestępstwo musi być uzasadniona konkretnymi okolicznościami wskazującymi na istnienie u podejrzanego/oskarżonego zamiaru jego popełnienia, takimi jak np. wystosowana przez podejrzanego/oskarżonego groźba popełnienia kolejnego przestępstwa, gromadzenie informacji o miejscach i osobach w związku z planowaniem popełnienia przestępstwa lub nabycie niebezpiecznych dla życia lub zdrowia urządzeń. 

Przesłanki negatywne stosowania tymczasowego aresztowania


Do przesłanek negatywnych stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania zaliczają się następujące okoliczności:

  • stwierdzenie, że pozbawienie podejrzanego/oskarżonego wolności w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
  • pozbawienie podejrzanego/oskarżonego wolności w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania pociągałoby dla niego lub jego najbliższych członków rodziny wyjątkowo ciężkie skutki;
  • na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do podejrzanego/oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania;
  • przestępstwo zarzucane podejrzanemu/oskarżonemu jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.

Pierwsza z wymienionych wyżej przesłanek zaktualizuje się m.in. wówczas, gdy u podejrzanego/oskarżonego zostanie zdiagnozowana choroba, której  leczenie powinno odbywać się w warunkach wolnościowych, gdyż leczenie tej choroby w warunkach izolacji w areszcie śledczym byłoby nieskuteczne i wiązałoby się ryzykiem śmierci podejrzanego/oskarżonego lub wystąpienia u niego ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Pozbawienie podejrzanego/oskarżonego wolności w związku z  zastosowaniem tymczasowego aresztowania spowoduje dla niego lub jego członków rodziny wyjątkowo ciężkie skutki zwłaszcza w sytuacji, gdy podejrzany/oskarżony jest jedynym żywicielem swojej rodziny, a zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania pozbawi go możliwości zarobkowania i tym samym dostarczania swojej rodzinie środków niezbędnych do egzystencji. Tymczasowe aresztowanie może spowodować wyjątkowo ciężkie skutki dla podejrzanego/oskarżonego lub członków jego rodziny także w sytuacji, gdy podejrzany/oskarżony jest ojcem samotnie wychowującym swoje niepełnoletnie dzieci, a brak jest innych członków jego rodziny, którzy mogliby się podjąć opieki nad dziećmi podejrzanego/oskarżonego na czas jego izolacji w areszcie śledczym w związku ze stosowaniem tymczasowego aresztowania. Do innych okoliczności uzasadniających odstąpienie od stosowania tymczasowego aresztowania w związku ze stwierdzeniem, że stosowanie tymczasowego aresztowania spowodowałoby dla podejrzanego/oskarżonego lub członków jego rodziny wyjątkowo ciężkie skutki, w orzecznictwie sądowym zalicza się także m.in. okoliczność, że podejrzany ma niebawem zdawać egzamin maturalny oraz zachodzi konieczność zapewnienia przez podejrzanego/oskarżonego opieki nad jego niepełnosprawną matką.

Wykazanie spełnienia kolejnej przesłanki negatywnej stosowania tymczasowego aresztowania, a więc uprawdopodobnienie, że sąd orzeknie orzeknie w stosunku do podejrzanego/oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, wymaga odwołania się do okoliczności uzasadniających warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności oraz okoliczności mających wpływ na wymiar orzekanej przez sąd kary, a więc w szczególności do dyrektyw sądowego wymiaru kary, o których mowa w art. 53 Kodeksu karnego.

Zasada minimalizacji środków zapobiegawczych


Zgodnie z treścią art. 257 § 1 Kodeksu postępowania karnego, tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Z treści przytoczonego powyżej przepisu wynika, że zastosowanie tymczasowego aresztowania będzie nieuzasadnione, jeżeli dla zabezpieczenia prawidłowego przebiegu postępowania w danej sprawie wystarczające będzie zastosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych (np. poręczenie majątkowe, dozór Policji itp.), co dotyczy również sytuacji, w której spełniona została zarówno przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania, jak i przesłanki szczególne i jednocześnie nie zaktualizowała się żadna z przesłanek negatywnych stosowania tymczasowego aresztowania. Środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania powinien być zatem stosowany zawsze w ostateczności, po uprzednim rozważeniu możliwości zastosowania nieizolacyjnych środków zapobiegawczych.

Przy dokonywaniu oceny, czy w danej sprawie wystarczające będzie zastosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych, należy mieć na uwadze takie okoliczności jak charakter zarzucanego podejrzanemu/oskarżonemu przestępstwa, właściwości osobiste podejrzanego/oskarżonego oraz jego sytuację rodzinną i zawodową. 


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz