Odszkodowanie za zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania jest formą rekompensaty finansowej przysługującej oskarżonemu od Skarbu Państwa za doznaną przez niego w związku z bezpodstawnym stosowaniem wspomnianego środka szkodę majątkową i niemajątkową. Przedmiotowe odszkodowanie dochodzone jest w specyficznym trybie, gdyż nie jest zasądzane wyrokiem sądu cywilnego uwzględniającego uprzednio wniesione przez oskarżonego powództwo, lecz jest zasądzane przez sąd karny w postępowaniu inicjowanym wskutek złożenia przez oskarżonego odpowiedniego wniosku w tym zakresie. Wniosek o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie należy złożyć w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego. Wspomniany wniosek powinien zostać złożony przez oskarżonego w ciągu roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Należy zaznaczyć, że postępowanie w przedmiocie wniosku oskarżonego o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie jest wolne od kosztów sądowych, co oznacza, że oskarżony nie uiszcza opłaty sądowej od wniosku o odszkodowanie, ani nie ponosi żadnych innych wydatków związanych z czynnościami przeprowadzonymi w toku postępowania sądowego.
Zgodnie z terminologią przyjętą przez ustawodawcę, odszkodowanie przysługuje oskarżonemu tylko za "niewątpliwie niesłuszne" tymczasowe aresztowanie. Posłużenie się przez ustawodawcę tego rodzaju sformułowaniem o charakterze ocennym niestety nie sprzyja kształtowaniu się jednolitej praktyki orzeczniczej sądów powszechnych przy rozstrzyganiu kwestii, jakie konkretnie okoliczności powodują ziszczenie się podstawowej przesłanki roszczenia o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie. Podobnie, rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych wywołuje kwestia prawidłowego ustalenia zakresu pojęciowego szkody wyrządzonej oskarżonemu wskutek zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
Zgodnie z terminologią przyjętą przez ustawodawcę, odszkodowanie przysługuje oskarżonemu tylko za "niewątpliwie niesłuszne" tymczasowe aresztowanie. Posłużenie się przez ustawodawcę tego rodzaju sformułowaniem o charakterze ocennym niestety nie sprzyja kształtowaniu się jednolitej praktyki orzeczniczej sądów powszechnych przy rozstrzyganiu kwestii, jakie konkretnie okoliczności powodują ziszczenie się podstawowej przesłanki roszczenia o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie. Podobnie, rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych wywołuje kwestia prawidłowego ustalenia zakresu pojęciowego szkody wyrządzonej oskarżonemu wskutek zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
Kiedy tymczasowe aresztowanie należy uznać za "niewątpliwie niesłuszne"?
Zgodnie ze stanowiskiem reprezentowanym w orzecznictwie sądowym, tymczasowe aresztowanie może zostać uznane za niewątpliwie niesłuszne w dwóch następujących sytuacjach:
- w sytuacji, gdy środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania został zastosowany z naruszeniem przepisów prawa;
- w sytuacji, gdy w świetle okoliczności znanych w chwili zastosowania tymczasowego aresztowania może być ono oceniane jako słuszne, niemniej w świetle całokształtu okoliczności sprawy, w szczególności treści końcowego orzeczenia okaże się, że stosowanie tego środka zapobiegawczego było zbędne.
Jeżeli tymczasowe aresztowanie zostało zastosowane z naruszeniem przepisów prawa, to będzie ono miało niewątpliwie niesłuszny charakter bez względu na treść prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, a więc bez względu na okoliczność, czy oskarżony zostanie ostatecznie skazany, czy też uniewinniony od zarzucanego mu czynu zabronionego. O stosowaniu tymczasowego aresztowania z naruszeniem przepisów prawa możemy mówić w sytuacji, gdy w chwili wydania przez sąd postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania lub postanowienia o jego przedłużeniu nie istniała albo przesłanka ogólna stosowania tymczasowego aresztowania, albo żadna z przesłanek szczególnych jego stosowania, jak też w sytuacji, gdy zaistniały w sprawie okoliczności wyłączające dopuszczalność stosowania tymczasowego aresztowania (Zobacz też artykuł: Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu karnym - w jakich okolicznościach zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania będzie nieuzasadnione ?).
Druga sytuacja, w której tymczasowe aresztowanie powinno zostać uznane za niewątpliwie niesłuszne zachodzi wówczas, gdy całokształt okoliczności sprawy, w szczególności treść prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wskazuje, że zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania było zbędne. Do prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, które mogą wskazywać na niewątpliwą niesłuszność stosowania tymczasowego aresztowania należy zaliczyć:
Prawomocne orzeczenie o umorzeniu postępowania w sprawie w zasadzie także zawsze będzie świadczyło o niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, z wyjątkiem jednak sytuacji, gdy postępowanie zostanie umorzone na skutek przedawnienia karalności, jeżeli termin przedawnienia upłynął dopiero w toku postępowania, a pomimo tego tymczasowe aresztowanie było nadal stosowane wobec oskarżonego.
Z kolei prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie, prawomocny wyrok skazujący przy równoczesnym odstąpieniu od wymierzenia kary, prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz prawomocny wyrok skazujący na inną karę niż kara pozbawienia wolności będą wskazywały na niewątpliwą niesłuszność uprzednio stosowanego wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania tylko w sytuacji, gdy oskarżony swoim zachowaniem w toku postępowania nie dał powodu do zastosowania wobec niego izolacyjnego środka zapobiegawczego. Jeżeli jednak tymczasowe aresztowanie zostało zastosowane wobec oskarżonego z uwagi np. na jego uporczywe niestawianie się na wezwania organów prowadzących postępowanie lub ukrywanie się, to nawet fakt późniejszego warunkowego umorzenia postępowania lub skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nie będą uzasadniały tezy, że tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne.
Szkoda majątkowa wyrządzona w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania może polegać albo na spowodowaniu straty w majątku oskarżonego, czyli zmniejszeniu aktywów tego majątku lub zwiększeniu jego pasywów, albo na utracie spodziewanych przez oskarżonego dochodów, które oskarżony z dużym prawdopodobieństwem by uzyskał, gdyby tylko nie zastosowano wobec niego tymczasowego aresztowania. Szkodę majątkową wyrządzoną oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stanowi przede wszystkim suma utraconego przez niego wynagrodzenia za pracę lub suma utraconych dochodów z tytułu prowadzonej osobiście przez oskarżonego działalności gospodarczej, pomniejszona o normalne wydatki związane z funkcjonowaniem oskarżonego na wolności, których wobec tymczasowego aresztowania nie poniósł. W przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania zastosowanego wobec oskarżonego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, należne oskarżonemu odszkodowanie obejmie kwotę utraconego wynagrodzenia za pracę za cały okres stosowania tymczasowego aresztowania, chyba że oskarżony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas oznaczony, który miał upłynąć jeszcze przez zakończeniem stosowania wobec oskarżonego wspomnianego środka zapobiegawczego. Zgodnie z treścią przepisu art. 66 § 1 Kodeksu pracy, umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. Stosownie natomiast do treści przepisu art. 66 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia. Mając na uwadze treść przytoczonych powyżej przepisów prawa pracy, pojawia się pytanie, czy w przypadku, gdy okres stosowania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania jest krótszy niż czas trwania postępowania karnego, a oskarżony następnie zostaje ponownie zatrudniony przez pracodawcę w trybie art. 66 § 2 Kodeksu pracy, oskarżonemu przysługuje odszkodowanie w wysokości utraconego wynagrodzenia za pracę także za cały okres od dnia uchylenia stosowania tymczasowego aresztowania do dnia prawomocnego zakończenia postępowania karnego? Sąd Najwyższy stwierdził, że kwestia ta pozostaje otwarta (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2014 r. w sprawie o sygn. III KK 479/13). Wydaje się, że decydujące znaczenie w tym względzie powinna mieć okoliczność, czy w wyniku stosowania tymczasowego aresztowania oskarżony utracił zdolność do pracy zarobkowej w okresie pomiędzy uchyleniem tymczasowego aresztowania a prawomocnym zakończeniem postępowania karnego w sposób wskazany w art. 66 § 2 Kodeksu pracy.
Do innych rodzajów szkód majątkowych wyrządzonych oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania należy zaliczyć:
Druga sytuacja, w której tymczasowe aresztowanie powinno zostać uznane za niewątpliwie niesłuszne zachodzi wówczas, gdy całokształt okoliczności sprawy, w szczególności treść prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wskazuje, że zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania było zbędne. Do prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawie, które mogą wskazywać na niewątpliwą niesłuszność stosowania tymczasowego aresztowania należy zaliczyć:
- prawomocny wyrok uniewinniający oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu;
- prawomocny wyrok lub prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania;
- prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie;
- prawomocny wyrok skazujący, w którym sąd odstąpił od wymierzenia kary;
- prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania;
- prawomocny wyrok skazujący na inną karę niż kara pozbawienia wolności.
Prawomocne orzeczenie o umorzeniu postępowania w sprawie w zasadzie także zawsze będzie świadczyło o niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, z wyjątkiem jednak sytuacji, gdy postępowanie zostanie umorzone na skutek przedawnienia karalności, jeżeli termin przedawnienia upłynął dopiero w toku postępowania, a pomimo tego tymczasowe aresztowanie było nadal stosowane wobec oskarżonego.
Z kolei prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie, prawomocny wyrok skazujący przy równoczesnym odstąpieniu od wymierzenia kary, prawomocny wyrok skazujący na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz prawomocny wyrok skazujący na inną karę niż kara pozbawienia wolności będą wskazywały na niewątpliwą niesłuszność uprzednio stosowanego wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania tylko w sytuacji, gdy oskarżony swoim zachowaniem w toku postępowania nie dał powodu do zastosowania wobec niego izolacyjnego środka zapobiegawczego. Jeżeli jednak tymczasowe aresztowanie zostało zastosowane wobec oskarżonego z uwagi np. na jego uporczywe niestawianie się na wezwania organów prowadzących postępowanie lub ukrywanie się, to nawet fakt późniejszego warunkowego umorzenia postępowania lub skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nie będą uzasadniały tezy, że tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne.
Jakie rodzaje szkód mogą być rekompensowane odszkodowaniem za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie?
Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa z tytułu szkody wyrządzonej oskarżonemu wskutek niewątpliwie niesłusznego stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania obejmuje zarówno obowiązek naprawienia szkody majątkowej, jak i szkody o charakterze niemajątkowym, polegającej na doznanych przez oskarżonego cierpieniach fizycznych i psychicznych w związku z tymczasowym aresztowaniem.
Szkoda majątkowa wyrządzona w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania może polegać albo na spowodowaniu straty w majątku oskarżonego, czyli zmniejszeniu aktywów tego majątku lub zwiększeniu jego pasywów, albo na utracie spodziewanych przez oskarżonego dochodów, które oskarżony z dużym prawdopodobieństwem by uzyskał, gdyby tylko nie zastosowano wobec niego tymczasowego aresztowania. Szkodę majątkową wyrządzoną oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stanowi przede wszystkim suma utraconego przez niego wynagrodzenia za pracę lub suma utraconych dochodów z tytułu prowadzonej osobiście przez oskarżonego działalności gospodarczej, pomniejszona o normalne wydatki związane z funkcjonowaniem oskarżonego na wolności, których wobec tymczasowego aresztowania nie poniósł. W przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania zastosowanego wobec oskarżonego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, należne oskarżonemu odszkodowanie obejmie kwotę utraconego wynagrodzenia za pracę za cały okres stosowania tymczasowego aresztowania, chyba że oskarżony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas oznaczony, który miał upłynąć jeszcze przez zakończeniem stosowania wobec oskarżonego wspomnianego środka zapobiegawczego. Zgodnie z treścią przepisu art. 66 § 1 Kodeksu pracy, umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. Stosownie natomiast do treści przepisu art. 66 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia. Mając na uwadze treść przytoczonych powyżej przepisów prawa pracy, pojawia się pytanie, czy w przypadku, gdy okres stosowania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania jest krótszy niż czas trwania postępowania karnego, a oskarżony następnie zostaje ponownie zatrudniony przez pracodawcę w trybie art. 66 § 2 Kodeksu pracy, oskarżonemu przysługuje odszkodowanie w wysokości utraconego wynagrodzenia za pracę także za cały okres od dnia uchylenia stosowania tymczasowego aresztowania do dnia prawomocnego zakończenia postępowania karnego? Sąd Najwyższy stwierdził, że kwestia ta pozostaje otwarta (Zobacz: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2014 r. w sprawie o sygn. III KK 479/13). Wydaje się, że decydujące znaczenie w tym względzie powinna mieć okoliczność, czy w wyniku stosowania tymczasowego aresztowania oskarżony utracił zdolność do pracy zarobkowej w okresie pomiędzy uchyleniem tymczasowego aresztowania a prawomocnym zakończeniem postępowania karnego w sposób wskazany w art. 66 § 2 Kodeksu pracy.
Do innych rodzajów szkód majątkowych wyrządzonych oskarżonemu w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania należy zaliczyć:
- opłacone przez oskarżonego czesne za studia, za okres studiów odpowiadający okresowi stosowania wobec oskarżonego niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania;
- naliczone oskarżonemu kary umowne w związku z niewykonaniem przez niego w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania zobowiązań cywilnoprawnych;
- poniesione przez oskarżonego wydatki na leczenie schorzeń, których oskarżony nabawił się w wyniku stosowania wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania;
- poniesione koszty przygotowania paczek żywnościowych dostarczanych oskarżonemu do zakładu karnego w okresie stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli nabycie paczek żywnościowych było finansowane ze środków pochodzących z majątku oskarżonego lub z majątku wspólnego oskarżonego i jego małżonka.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz